Παράδειγμα μηδενισμού - Πολιτισμική ισοπέδωση

Ο παρακάτω διάλογος, αφορά διαδικτυακή συζήτηση που έγινε στις 15 Φεβ 2017 και που είναι ενδιαφέρουσα ως αντίδραση στην ισοπεδωτική προσέγγιση των πραγμάτων, όσον αφορά στον πολιτισμό, την ιστορία, τις αξίες, που συνεχίζεται με απίστευτη δυναμική, αν κρίνουμε από τις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις.

Εγώ

Ένας εξαίρετος φίλος μου, εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, μου γράφει σε ιδιωτική συνομιλία μεταξύ άλλων :

‘’Είναι εξευγενισμένος ρατσισμός να θεωρούμε ότι η Ελλάδα έχει ανώτερο πολιτισμό από το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και τη Συρία. Το ίδιο έλεγε και ο Χίτλερ. Ποιός ορίζει ότι ο πολιτισμός μας είναι ανώτερος; Από που κι ως που; Κι αν ήσουν Σύριος μπας και ας έλεγες τα αντίθετα; Ένας πολιτισμός που θέλει να λέγεται πολιτισμός, ούτε θέλει να αφομοιώσει, ούτε να επιβληθεί, ούτε αντιμετωπίζει τους υπόλοιπους πολιτισμούς αλαζονικά, υπεροπτικά (εγώ είμαι και κανένας άλλος), ψηλομύτικα, και γενιτσαρίστικα.Οι δίκαιοι άνθρωποι δε θέλουν να "αφομοιώσουν", αλλά να "συγχρωτιστούν".'Οι δίκαιοι δε θέλουν να τους ανήκουν οι άλλοι.(Σχόλιο δικό μου: λες και λέει κανείς το αντίθετο). Δες τους Αρμένιους που μένουν στη χώρα μας 100 χρόνια περίπου. Τους είδες να ξεχνούν ότι είναι Αρμένιοι; Να μην έχουν τις εκκλησίες τους και τα έθιμά τους; Να μην έχουν αρμένικα σχολεία; Να μην τηρούν τις παραδόσεις τους’’(Σχόλιο δικό μου: δεν καταλαβαίνει, το απλούστατο, ότι οι Αρμένιοι είναι πολιτισμικά Έλληνες).  

Εγώ

Μου λέει δηλαδή ούτε λίγο ούτε πολύ ότι, ‘’αυτά που ήξερες να τα ξεχάσεις, τώρα η σημερινή Ελλάδα, δεν είναι φορέας ανώτερου πολιτισμού από τον Πακιστανικό.’’

Αυτές οι απόψεις, του φίλου μου αποτελούν κοινό τόπο στο χώρο της εκπαίδευσης, της πολιτικής και γενικότερα κάθε συλλογικότητας στην Ελλάδα σήμερα.

Υπάρχουν φυσικά μερικές εξαιρέσεις που αποτελούν τη ''μικρὰ ζύμη που όλον το φύραμα ζυμοί'' και διαιωνίζουν την ελληνικότητα ανά τους αιώνες. Δεν φαίνεται να αποτελούν όμως ικανή μάζα διατήρησης πολιτισμικών προτύπων σήμερα.

Η Ελλάδα πλέον κατοικείται από βαρβάρους, οπότε έχει απόλυτο δίκιο ο φίλος μου ότι, οι Πακιστανοί, οι Αφγανοί, θα μας διδάξουν πολιτισμό. Αλίμονο.

ΔΡ

Να πω την άποψή μου. Υπάρχει ένα σημείο κλειδί στην σοβαρή αυτή υπόθεση. Οι περισσότεροι άνθρωποι κατανοούν ως πολιτισμό, εκείνο που βιώνουν συν όσα ενδεχομένως γνωρίζουν ανάλογα με την παιδεία τους. Αυτό σημαίνει ότι για το 90% των σημερινών Ελλήνων ο πολιτισμός έχει μία διάρκεια ζωής όση η ηλικία τους, πες 40 χρόνια συν άλλα 40 χρόνια πίσω, ότι θυμούνται από τους γονείς και λίγη ιστορία του σχολείου. Χονδρικά 80 χρόνια. Τι πολιτισμό έχει να επιδείξει η κοινωνία μας σε αυτή την περίοδο; Ε, αυτού του πολιτισμού φορείς είμεθα και αυτόν τον πολιτισμό εκφράζουμε. Πρόσθεσε την πλήρη παράδοση στην νεωτερικότητα και το "σύγχρονο" και τελείωσες. Επομένως δικαιολογημένα ο φίλος σου εκπαιδευτικός λέει όσα λέει. Διότι ο ελληνικός πολιτισμός που γνωρίζει, μπορεί και να είναι κατώτερος του Πακιστανικού, μην σου πω και του πολιτισμού των τζιχαντιστών, για πολλούς λόγους. Τι σε εκπλήσσει ειλικρινά δεν καταλαβαίνω. Αρχαίος, βυζαντινός και ορθόδοξος πολιτισμός, η αρχοντιά και η εναργής συνέχειά τους στα καθ' ημών διασώζονται συνειδητά μόνον από τη "ζύμη" και ίσως ευτυχώς ακόμη από τις γιαγιάδες, ασυνείδητα. Φίλε, πολιτισμός σήμερα είναι τα απεριόριστα δικαιώματα, η αχαλίνωτη επιθυμία, τα gadget και η Κόκα Κόλα. Τι σε κάνει να πιστεύεις ότι με τις διαφημίσεις της Κόκα Κόλα δεν κάνουμε Χριστούγεννα;

ΓΠ

Έχω την άποψη, ότι δεν υπάρχει, μόνο ένας πολιτισμός. Διαφορετικά είδη πολιτισμού, αναπτύσσονται από διαφορετικές ομάδες ανθρώπων, διότι έτσι εξυπηρετούνται διαφορετικές ανάγκες. Πιστεύω, ωστόσο, ότι όλοι οι πολιτισμοί, για να θεωρούνται ως τέτοιοι, πρέπει να έχουν κάποια κοινά, θεμελιώδη χαρακτηριστικά.

α. Να καθορίζουν με σαφήνεια ποιος είναι ο προσανατολισμός τους. Ποιος ο λόγος ύπαρξής τους. Πχ ο άνθρωπος ως άτομο, η ομάδα, ο Θεός;

β. Να προτείνουν απαντήσεις σε θεμελιώδη ερωτήματα της ζωής και της ύπαρξης. 

γ. Να προτείνουν έναν τρόπο ζωής που να προάγει αυτόν τον προσανατολισμό και να είναι σύμφωνος με τις απαντήσεις επί των θεμελιωδών ερωτημάτων.

δ. Να δημιουργούν τις προϋποθέσεις, ώστε ο υπάρχων επικρατών τρόπος ζωής, να εξελίσσεται, μέσα από αποδεκτές διαδικασίες.

Υπό αυτήν την έννοια, μάλλον δεν μπορούμε να ισχυριστούμε, ότι ένας πολιτισμός είναι ανώτερος άλλου. Άλλο όμως αυτό κι άλλο η βίαιη μίξη διαφορετικών πολιτισμών. Προφανώς και τα προβλήματα ξεκινούν, όταν ο φορέας του ενός πολιτισμού, αισθανθεί άβολα με κάποιο στοιχείο του άλλου πολιτισμού και κατά συνέπεια, συγχέει την οικειότητα που νιώθει με τα ισχύοντα στο δικό του πολιτισμό, με μια ανωτερότητα του δικού του πολιτισμού, επί του άλλου, που τον ξενίζει. Δυστυχώς, όμως, σε ό,τι αφορά εμάς τους Έλληνες, θα συμφωνήσω ότι δεν υπάρχει πολιτισμός στην Ελλάδα σήμερα. Και για του λόγου το αληθές, έχω να προτείνω στον οποιονδήποτε, να προσπαθήσει να απαντήσει στα 4 θεμελιώδη ερωτήματα που έθεσα ως προϋποθέσεις για χαρακτηριστεί ένας πολιτισμός, ως τέτοιος.

Είμαι βέβαιος, ότι ένας καλόπιστος συνομιλητής, θα ανακαλύψει, ότι σε κάθε ερώτημα θα μπορούσαν να δοθούν πάνω από μια απαντήσεις. Κι αυτό είναι το πρόβλημα. Ο ελληνισμός βρίσκεται σε σύγχυση. Δεν έχει αποφασίσει τι θέλει να είναι. Ελληνικός, Ευρωπαϊκός, Δυτικός, Αμερικάνικος, Βαλκανικός, Ανατολικός, Μεσογειακός, Χριστιανικός, Ορθόδοξος, Κοσμικός; Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως κι οι Έλληνες της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, όπως κι αυτοί της Βυζαντινής ή της Οθωμανικής, γνώριζαν τι ακριβώς ήταν και που ανήκουν. Οι νεοέλληνες, είμαστε λαός χωρίς ταυτότητα και αφού δεν ξέρουμε ποιοι ακριβώς είμαστε, δεν ανήκουμε και σε κανέναν συγκεκριμένο πολιτισμό. Πολλοί λένε, ότι είμαστε μια κατηγορία από μόνοι μας. Εγώ δεν το πιστεύω. Όπως λέει κι ο λαός " ή παπάς παπάς ή ζευγάς ζευγάς".

Εγώ

ΓΠ, είπες ότι ‘’δεν υπάρχει μόνο ένας πολιτισμός. Διαφορετικά είδη πολιτισμού, αναπτύσσονται από διαφορετικές ομάδες ανθρώπων, διότι έτσι εξυπηρετούνται διαφορετικές ανάγκες''
Ε, λοιπόν, η ποιότητα των αναγκών που καλύπτουν καθορίζει και την ποιότητα ( ανωτερότητα ή κατωτερότητα) του πολιτισμού. Αν ο πολιτισμός καλύπτει ανάγκες επιβίωσης είναι πολύ κατώτερος από τον πολιτισμό που καλύπτει ανάγκες ύπαρξης. 
Για να γίνω κατανοητός ένας πχ πολιτισμός επιβίωσης είναι ένας πολιτισμός που καλύπτει ανάγκες των ζώων (διατροφή, διαιώνιση), ενώ ένας πολιτισμός που καλύπτει ανάγκες ύπαρξης αναφέρεται σε ανάγκες ανθρώπων (εύρεση αληθούς, δημιουργία, ολοκλήρωση σκοπού σε σχέση με την αιτία), αναφέρεται στο λόγο, στη σκέψη και στις εξηγήσεις που δίνουμε για τη φύση των πραγμάτων και των άλλων όντων (πως=από τί, πόθεν=δια τί, προς τί=για ποιο σκοπό)
Φυσικά όλοι οι ανθρώπινοι πολιτισμοί απαντούν στα παραπάνω ερωτήματα. Ο πολιτισμός δηλαδή των τζιχαντιστών απαντά σε όλα τα ερωτήματα που εσύ θέτεις. Η ποιοτική διαφορά που εσύ ισχυρίζεσαι ότι καθορίζει τον ''καλύτερο'' από τον ''χειρότερο'' (διότι ακόμα και συ θεωρείς ότι υπάρχει τέτοια σχέση), είναι ''υπάρχων επικρατών τρόπος ζωής, να εξελίσσεται, μέσα από αποδεκτές διαδικασίες''. 
Και σε ρωτώ τι είδους κριτήριο είναι αυτό το ''υπάρχων επικρατών τρόπος ζωής, να εξελίσσεται, μέσα από αποδεκτές διαδικασίες'';
Καταλήγεις αυθαίρετα (για μένα) στον ισχυρισμό ότι ''μάλλον δεν μπορούμε να ισχυριστούμε, ότι ένας πολιτισμός είναι ανώτερος άλλου''. Προφανέστατα επειδή, όλοι οι πολιτισμοί πληρούν τα ερωτήματά σου. Και ο Αμερικάνικος και ο τζιχαντιστικός. Το θέμα ''αποδεκτά'' δε σημαίνει τίποτα αν δεν οριστεί από κοινού.
Συνεχίζεις μιλώντας για βίαιη μίξη πολιτισμών (που σημαίνει ότι είναι διαφορετικοί, αλλά που δεν υπάρχει μεταξύ τους ποιοτική διαφορά όπως καταλήγεις παραπάνω) και συνεχίζεις απαριθμώντας διάφορους πολιτισμούς θεωρώντας τους προφανώς ίδιας ποιότητας.
 

Εγώ αντιθέτως διατείνομαι ότι ο πολιτισμός ορίζεται ως ‘’πολιτισμική πρόταση’’ (τρόπος). Ως ‘’πολιτισμική πρόταση’’, θα εννοήσουμε τη ‘’συνισταμένη των ανθρωπίνων πνευματικών λειτουργιών και επεμβάσεων στο διεθνές φυσικό, κοινωνικό και πνευματικό περιβάλλον. Η ιστορία μιας ανθρώπινης συλλογικότητας είναι ταυτόσημη με την ιστορία του διαφορετικού πολιτισμού της. Οι συλλογικότητες ζώων για παράδειγμα, δεν έχουν ιστορία, διότι δεν έχουν, διαφορετικές πολιτισμικές προτάσεις. Δεν έχουν πολιτισμό.   
Πολιτισμός είναι η δημιουργική δυνατότητα (έργα πνεύματος και ύλης), είναι οι υπερβατικοί πυλώνες αναφοράς της πόλης (Παρθενώνας, Αγιά Σοφιά). Πολιτισμός είναι ο τρόπος οργάνωσης της ‘’Πόλεως και της Πολιτικής’’. Είναι οι μεγάλοι φιλόσοφοι που αν δεν υπήρχαν τώρα θα μουγκρίζαμε. Για την πρόταση καθολικής συμμετοχής στο άθλημα επιδίωξης του κατ’ αλήθεια βίου (Χρήστος Γιανναράς). Για το ‘’Ού τό ζήν περί πλείστου ποιητέου, αλλά τό εύ ζήν’’ που όπως και να το κάνουμε δίνει μια διαβάθμιση στην ποιότητα των πολιτισμικών προτάσεων.

Επίσης πολιτισμός είναι  ακόμα και η δυνατότητα που έχουμε να παρηκμάζουμε, με ιστορικά πισωγυρίσματα (μελετώντας τον κόσμου βάσει των αισθήσεων, δίνοντας έμφαση στη διαδικασία του «σκεπτικισμού», διαμορφώνοντας παράλληλα την άποψη ότι η γνώση, η αλήθεια και οι αξίες είναι έννοιες σχετικές και να ορίζουμε σήμερα μέτρο της αλήθειας τον εαυτό μας), γενόμενοι μετά από 2,5 χιλιετηρίδες ξανά σοφιστές, νομίζοντας ότι ανακαλύψαμε τον τροχό.

Όχι μόνο υπάρχει διαβάθμιση πολιτισμών αλλά υπάρχουν πολιτισμοί που έχουν ξεχωρίσει, ως πολιτισμός του ''Υψηλού'' και πολιτισμός του ''Ωραίου'' (Βυζάντιο και Κλασική αρχαιότητα).

Μιλώ για πολιτισμό που δύναται να διαιωνίζει μέσα στον χρόνο, όχι διότι ο φορέας του είναι πάντα μεγάλο αριθμητικά έθνος αλλά διότι ήταν φορέας αναλλοίωτων αξιών, φορέας αληθείας, κομμάτι ζωντανό που δημιουργεί πολιτισμό που διαφέρει και ενδιαφέρει πανανθρώπινα.

Ο ελληνισμός ως πολιτισμική πρόταση έχει χαρακτηριστικά του παρέμειναν κοινά στη μακραίωνη ιστορία του όπως, το βαθύ αίσθημα αγάπης για τη χώρα, το οικουμενικό πνεύμα, η συνείδηση της ιδιαιτερότητας και της πολιτισμικής του συνέχειας, η έντονη θρησκευτικότητα, ο ισχυρός οικογενειακός δεσμός, το καλλιτεχνικό και δημιουργικό πνεύμα, η ευλύγιστη και ζωηρή σκέψη, η διάθεση για φιλοξενία, η αρμονία και το μέτρο. Τα στοιχεία εκείνα που δείχνουν τον ίδιο τρόπο σκέψης και έκφρασης, και που κληρονομούνται από γενεά σε γενεά μέσω μιας αέναης παράδοσης που προσομοιάζει την κολυμβήθρα. Που εμβαπτίζεσαι για να ξέρεις που ανήκεις, όμως δεν μένεις εκεί (γιατί θα σαπίσεις), αλλά συνεχίζεις αφομοιώνοντας και ενσωματώνοντας νέες πολιτισμικές προτάσεις.

Αυτός ο πολιτισμός μπορεί να θεωρηθεί ανώτερος από έναν άλλο που έστρεψε τα νώτα στο πνεύμα και αγκάλιασε καθετί το υλικό με υπερβολικό και αδικαιολόγητο ζήλο. Που θεμελίωσε τον σύγχρονο Δυτικό πολιτισμό πάνω στην επικίνδυνη τάση να λατρεύει τον άνθρωπο και τις υλικές του ανάγκες. Καθετί, πέρα από την σωματική ευεξία και τη συσσώρευση υλικών αγαθών, όλες οι άλλες ανθρώπινες ανάγκες και τα χαρακτηριστικά μιας πιο λεπτής και υψηλής φύσης, αφέθηκαν έξω από τη σφαίρα της προσοχής του κράτους και των κοινωνικών συστημάτων, σαν να μην είχε η ζωή κανένα ανώτερο νόημα. Σύμφωνα με μια τέτοια αντίληψη, ο άνθρωπος είναι η ''λυδία λίθος'' για κάθε κρίση και αξιολόγηση πάνω στη γη. Ο ατελής άνθρωπος, που ποτέ δεν είναι ελεύθερος από υπερηφάνεια, ιδιοτέλεια, ζήλεια, ματαιοδοξία, και δεκάδες άλλα ελαττώματα.

Όπως κατώτερος πολιτισμός είναι ο σύγχρονος ελληνικός πολιτισμός, εφόσον το πολιτισμικό πρότυπο, η διαχρονική ερμηνεία-νοηματοδότηση του ‘’ευ ζην’’ στην Ελλάδα έχει αλλάξει. Το ''ευ ζην'', με κύριο ανθρωπολογικό πρότυπο, αυτό του διδύμου ''Αχιλλέα - Οδυσσέα'' που παρέμεινε αναλλοίωτο μέχρι την προ-νεωτερική εποχή, δεν υφίσταται πλέον. Ταυτίστηκε με τον ηδονισμό. 

Φυσικά και διαφέρουν οι πολιτισμοί αφού μπορούν να παρηκμάσουν. Διαφέρουν ακόμα και ως την προηγούμενή τους κατάσταση. Μπορούν ακόμα και να αφανιστούν. Παράδειγμα η μετάλαξη του ανθρωπολογικού πρότυπου από ‘’ζώον πολιτικόν’’ (Αριστοτέλης) σε ‘’ζώον καταναλωτικόν’’. (Ο σημερινός Έλληνας δεσμεύτηκε σε ένα συγκεκριμένο πρότυπο, να φτάσει τους ευρωπαίους, να γίνει και αυτός ‘’ζώον καταναλωτικόν’’, το κατόρθωσε, και στο μέτρο που το έχει κατορθώσει έχει περιπέσει σε ληθαργώδη κατάσταση και δεν έχει πλέον την ιδιότητα του πολίτη, σε όποιο βαθμό την είχε πριν από 50 χρόνια τέλος πάντων δεν την έχει και δεν την ασκεί).

Φυσικά και ένας πολιτισμός μπορεί να θεωρηθεί ανώτερος όταν συγκροτείται από βασικούς πυλώνες και βασικά στοιχεία καθορισμού συλλογικής (εθνικής) ετερότητας, όπως, η θρησκεία – μεταφυσική αναφορά, η ιστορική συνέχεια, η εθνική νοηματοδότηση, ο κοινοτισμός, η γλώσσα. Και όχι όταν συγκροτείται από εταιρικούς κανόνες επιχείρησης ή από ζωικά και αγελαία ένστικτα επιβίωσης.

Και πάνω απ’ όλα είναι ανώτερος ο  πολιτισμός που αναφέρεται σε ανθρωπολογικά πρότυπα.
Εσύ μιλάς για διαφορετικούς πολιτισμούς που, δεν διαφέρουν σε τίποτα.

ΝΑΛ