Τι είναι ευτυχία;

Λέμε συχνά, πως ο σκοπός της ζωής του ανθρώπου είναι η επίτευξη της ευτυχίας (εις την λαϊκήν ‘’να περνάς καλά’’).

Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την κοινά αποδεκτή εμπειρία πως, δεν υπάρχει μόνιμη ευτυχία, υπάρχουν μόνο στιγμές χαράς. Εκτός κι αν εννοούμε, ‘’να έχεις πολλές στιγμές χαράς’’.

Θα λαχταρούσαμε, ο σκοπός της ζωής του ανθρώπου να είναι η επίτευξη της ευδαιμονίας που είναι κάπως μονιμότερη κατάσταση. Θεωρώντας το όμως ουτοπικό, παραιτούμαστε από τη σκέψη.

Ας εξετάσουμε το θέμα όμως λίγο πιο αναλυτικά.

- Τι είναι ευδαιμονία; Είναι όντως ουτοπία;

- Ευδαιμονία σύμφωνα με την μέχρι τώρα κατανόηση των πραγμάτων από μέρους μου, δεν θα μπορούσε να ‘ναι κάτι άλλο, παρά η δυναμική και έντονη κατάσταση στην οποία βρίσκεται ένας άνθρωπος, η οποία είναι αποτέλεσμα διαδοχικών ΕΚΠΛΗΞΕΩΝ που βιώνει. Οτιδήποτε άλλο, τώρα στην 3η ηλικία θεωρώ ότι είναι απίστευτα βαρετό. Η βαρεμάρα δε, αποκλείεται να σχετίζεται με την ένταση της ευδαιμονίας.

- Μα, η ευδαιμονία έχει ένταση; Νομίζω ότι περισσότερο θα ταίριαζε να έχει γαλήνη! Και η γαλήνη είναι μάλλον αντίθετη των εκπλήξεων.

- Νομίζω η γαλήνη, είναι όντως χαρακτηριστικό της ευδαιμονίας, αλλά δεν είναι δυνατό να θεωρείται η γαλήνη, ως στατική, άτονη και άγευστη κατάσταση, αφού τότε θα ήταν συνώνυμη της πλήξης, δηλαδή της δυστυχίας. Φαντάζομαι τη γαλήνη να σχετίζεται με αυτή του ωκεανού, που στην επιφάνεια είναι λάδι, πλην όμως η δυναμική του, το μυστήριο, το μεγαλείο, το αχώρητον, είναι μέσα του και μεταφράζεται σε ρίγος που διαπερνά τη σπονδυλική στήλη αυτού που θα προσπαθήσει να τον ανακαλύψει, λόγω της έντασης των εκπλήξεων που του αποκαλύπτονται. Αντί για τον ωκεανό, άλλο παράδειγμα θα μπορούσε να είναι το σύμπαν. Η γαλήνη του σύμπαντος σε σχέση με την δυναμική της αποκάλυψής του.

Άρα, ακόμα και η γαλήνη, αν δεν είναι δυναμική και έντονη εμπειρία συνεχών αποκαλύψεων, είναι δυστυχία.

- Μα, με τι εκπλήσσεται ο άνθρωπος που ευδαιμονεί;

- Αν εξαιρέσουμε τον άνθρωπο ''Φιλισταίο’’ (βλ. Σημείωση στο τέλος), ο οποίος δεν εκπλήσσεται με τίποτα, οι λοιποί μάλλον εκπλήσσονται με την διαδοχική κατανόηση της ουσίας των πραγμάτων (Αριστοτέλης). Με την συνεχόμενη και αυξητική κατανόηση των ''τι είναι’’ (που ενδέχεται καμιά φορά να δίνουν απαντήσεις στο ''γιατί’’ και το ''πως’’). Τι ΕΙΝΑΙ ο άνθρωπος, τι ΕΙΝΑΙ τα δέντρα, τι ΕΙΝΑΙ αληθές και τι ψευδές.

- Μα υπάρχει τέτοιου είδους γνώση, πραγματική; Υπάρχει αλήθεια και ψέμα; Όλα νομίζω είναι σχετικά και αμφισβητήσιμα και επιδέχονται αντίλογο.

- Νομίζω, υπάρχει. Σκέψου ένα παράδειγμα. Σε ρωτώ λοιπόν.

Η ζάχαρη είναι γλυκιά ή αλμυρή;

- Γλυκιά.

- Σίγουρα; Μπορώ να σε πείσω ότι αυτό που λες είναι υποκειμενική γνώση, δεν είναι αλήθεια, εγώ που δεν έχω δοκιμάσει ποτέ ζάχαρη;

- Όχι!

- Μπορείς ποτέ να με πείσεις ότι η γνώση σου είναι απόλυτη, αν εγώ προσωπικά δεν δοκιμάσω;

- Όχι.

- Άρα, υπάρχει γνώση που για σένα είναι πραγματική και σχετίζεται με την εμπειρία σου. Κάνεις δε θα σε πείσει ποτέ ότι αυτό που γεύτηκες δοκιμάζοντας ζάχαρη, ήταν πικρό. Ούτε χίλιοι επιστήμονες.

Παρόλα αυτά ενδέχεται να σφάλεις.

- Αδύνατον!

- Κι όμως, αν το αισθητήριό σου είναι ''χαλασμένο’’ (ή απλά δεν λειτουργεί) τότε ενδέχεται τη ζάχαρη να την γευτείς ως αλμυρή (το παθαίνουμε αυτό εμείς που πίνουμε τον καφέ σκέτο. Αν μας βάλεις ζάχαρη, την αισθανόμαστε σαν αλάτι).

Κάποτε έδωσα σε έναν παππούλη παγωτό. Δεν είχε δει ποτέ στη ζωή του. Φάε του λέω.

Δοκιμάζει!
Πετάχτηκε πάνω βρίζοντας! "με 'καψες, που να καείς, διάβολε!".

Δεν ήξερε τι να αισθανθεί και αισθάνθηκε κάψιμο. Έπρεπε να του εξηγήσω ότι η εμπειρία που έπρεπε να έχει είναι του παγωμένου κι όχι του καυτού. Έπρεπε η εμπειρία για να είναι γνώση, να συμφωνεί με κοινή εμπειρία του κρύου. Προσοχή όχι την κοινή άποψη! Έπρεπε κάποιος να 'χει φάει κάτι παγωμένο (όπως και με τη ζάχαρη, έπρεπε κάποιος να’ χει φάει κάτι γλυκό). Πολλοί μαζί, εμπειρικά να επιβεβαιώσουν πως όλα τα κρύα έχουν την ίδια ιδιότητα και και όλα τα γλυκά έχουν κι αυτά την ίδια ιδιότητα και αυτή δεν αλλάζει ανά τους αιώνες.

Θα σε βοηθήσω ακόμα λίγο όμως. Ποιος νομίζεις ότι έχει γνώση για το τι είναι ένα μήλο; Αυτός ο επιστήμονας ο οποίος το περιγράφει μικροσκοπικά, μακροσκοπικά, χημικά, γνωρίζοντας ακόμα και το πιο λεπτομερές στοιχείο του, αλλά δεν τό'χει φάει, ή εσύ που το καταβροχθίζεις;

- Προφανέστατα εγώ!

- Παρεμπιπτόντως, η κοινή εμπειρία πάντα θα είναι το ενωτικό στοιχείο των ανθρώπων, που θα αντιπαλεύει το διχαστικό των απόψεων.

Για να επανέλθουμε λοιπόν, αυτή η συνεχής εμπειρία της ουσίας των πραγμάτων (της ζάχαρης, του παγωτού, του μήλου), συνεχώς εμπλουτιζόμενη με νέες ''γεύσεις’’ που ποτέ δε σε "μπουχτίζουν" και πάντα σε εκπλήσσουν, θεωρώ ότι είναι ο ορισμός της ευτυχίας.

Υπάρχει μια δυσκολία να αναφέρουμε παραδείγματα ουσιωδών γνώσεων, διότι ελλείψει κοινής εμπειρίας (όπως είπαμε παραπάνω), αυτά δεν θα γίνουν αποδεκτά. Τα παραδείγματα λοιπόν αφορούν μόνο σε κοινότυπες (ζωικές) εμπειρικές γνώσεις, όπως, το αίσθημα της πείνας και δίψας. Κάποιες εξαιρέσεις θα μπορούσαν φυσικά να γίνουν και να αναφερθούμε σε εμπειρία λίγο ''ανεβασμένων’’ γνώσεων που είναι εμπειρικά κοινώς επιβεβαιωμένες όπως η μητρική αγάπη, η χαρά της προσφοράς, η θλίψη της απώλειας, η ανάγκη της κοινωνικότητας, κλπ.

Ένα υποκατάστατο του πόθου μας για ευτυχία είναι η συνεχής επανάληψη εμπειριών που μας εξέπληξαν κάποτε. Το φαΐ, το σεξ, τα ταξίδια, η μουσική, τα ναρκωτικά, ο έρωτας, τα δώρα. Το πρόβλημα με τα υποκατάστατα, είναι ότι έχουν μικρή ένταση, μικρή διάρκεια και δεν έχουν αυξητική αλλά συντηρητική ιδιότητα, αφού, δεν αποτελούν έκπληξη, αλλά προσπάθεια επανάληψης βίωσης μιας προηγούμενης (ξαναζεσταμενη σούπα). Το χειρότερο όμως είναι ότι είναι επιβλαβή. Η κατάχρηση αλλά ακόμα και η απλή χρήση τους συνήθως οδηγεί σε αδιέξοδο και πολλές φορές θάνατο (όπου θάνατος, η αναίρεση της έκπληξης). Απογοήτευση και βαρεμάρα μαζί. Κορεσμός. Κατάθλιψη. Θάνατος.

Το ακόρεστον, αυξάνεται με το ουσιώδες της γνώσης. Όσο "τρως" ουσία, τόσο πείνας και τόσο ευφραίνεσαι με τη νέα εμπειρία.

- Μα, υπάρχει τέτοιο πράγμα, όπως, εμπειρία των ουσιωδών που δεν είναι κι αυτή υποκειμενική; Έχουμε τόσα παραδείγματα στοχαστών που πίστευαν ότι γνώριζαν τα ουσιώδη, αλλά στο τέλος αυτοκτόνησαν ή πίστευαν στην αυτοκτονία (Νικόλας Άσιμος, Λιαντίνης, Νίτσε, Σοπενχάουερ, Καρυωτάκης, Καντ, Πηνελόπη Δέλτα).

- Παρότι υπάρχουν πολλοί με την ίδια υποκειμενική άποψη (το χαβά τους δηλαδή), που θεωρούν ότι είναι εμπειρία, είναι εξαιρετικά απίθανο να υπάρχει άλλος με την ίδια, υποκειμενική εμπειρία. Είναι εξαιρετικά απίθανο δυο υποκειμενικές εμπειρίες να ταυτιστούν. Αν αυτό συμβεί, τότε, αυτή η εμπειρία δεν είναι υποκειμενική αλλά αντικειμενική, είναι πραγματική.

- Καταλήγουμε λοιπόν λογικά ότι, έκπληξη=ευτυχία. Αυτό όμως δεν ευσταθεί, διότι υπάρχουν και οι κακές εκπλήξεις. Η πιθανότητα πχ, να γευθείς ένα σάπιο μήλο. Κι εδώ έχουμε εμπειρία και μάλιστα κοινή, που δε σου προσφέρει όμως χαρά. Τι έχεις να πεις τώρα, ε!!;

- Χμμμ… Αυτό κάνει ο άνθρωπος ''Φιλισταίος’’. Ίσως η ευδαιμονία είναι μεν σύνολο διαδοχικών και αυξανόμενης έντασης εκπλήξεων εμπειριών, πλην όμως πρέπει να επιλέξουμε τις ουσιώδεις. Είπαμε όμως παραπάνω πως ο άνθρωπος ''Φιλισταίος’’ για κάποιο λόγο, επιλέγει τα σάπια μήλα και ικανοποιείται με αυτά.

- Μα πως είναι δυνατό να επιλέγει τα σάπια μήλα;

- Ίσως έχει χαλασμένο γευστικό αισθητήριο. Δεν είναι δύσκολο να το καταλάβουμε αυτό. Για παράδειγμα, τα ελάφια και άλλα ζώα αρέσκονται στα σάπια μήλα. Τρώνε τόσα πολλά από αυτά που πέφτουν από τα δέντρα και μεθάνε με αυτά. Ο άνθρωπος ''Φιλισταίος’’ δεν πρέπει να διαφέρει πολύ από τα ελάφια αυτά (από τα ζώα δηλαδή). Για κάποιο λόγο, έχει πεθάνει ως άνθρωπος και επιβιώνει ως ζώο.

- Κι αυτόν όμως αν τον ρωτήσεις θα σου πει πως ο σκοπός της ζωής είναι ''να περνάς καλά’’.

- Στο ερώτημα, γιατί ενώ επιθυμούμε ως άνθρωποι (την ευδαιμονία), προβληματιζόμαστε σαν ζώα (καθόλου) και επιλέγουμε την επιβίωση, είναι πολύ δύσκολο να απαντήσει κανείς.

[Σημείωση: Κατά τον Σοπενχάουερ (όπως και τον Νίτσε και τον Καζαντζάκη), ο Φιλισταίος είναι ο άνθρωπος που δεν έχει πνευματικές ανάγκες. Πρόκειται δηλαδή για τον άνθρωπο που διαρκώς καταγίνεται με μια πραγματικότητα που δεν είναι πραγματικότητα. Η μόδα, ο συρμός, η διασκέδαση, οι απολαύσεις, πληρούν την ύπαρξή του. Ο χορός, τα θεάματα, οι συντροφιές, το χαρτοπαίγνιο, τα τυχερά παιχνίδια, τα άλογα, οι γυναίκες, το πιοτό, τα ταξίδια (το ποδόσφαιρο και η τηλεόραση θα λέγαμε σήμερα), τον σώζουν από την πλήξη.]

NAΛ