Η υποκειμενική φτώχεια και η συλλογική μειονεξία

Σύμφωνα με την EUROSTAT, η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό ατόμων που θεωρούν τον εαυτό τους υποκειμενικά φτωχό (στο τέλος του κειμενου) και δε θα ασχολούμουν με αυτό, εάν το ποσοστό δεν ήταν πραγματικά απίστευτα υψηλό (τριπλάσιο από το μέσο όρο).

Εδώ κάτι δεν πάει καλά λοιπόν.

Αντικειμενικά η Ελλάδα είναι η πιο φτωχή χώρα της ευρωζώνης, αλλά όχι με τόσο χαοτική διαφορά από τους άλλους. Υπάρχει δηλαδή μια τεράστια απόκλιση μεταξύ αντικειμενικής και υποκειμενικής φτώχειας, όπως αυτές περιγράφονται στα στατιστικά. Οπότε σκέφτηκα ότι μπορεί και να ισχύουν τα παρακάτω.

Ξεκινάμε από τα σίγουρα, αδιαμφισβήτητα, αδιαπραγμάτευτα δεδομένα.

Αντικειμενική φτώχεια στη Δύση και ειδικά στην Ευρώπη ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ.

Αυτό που λέμε φτώχεια και πλούτο στη Δύση, είναι συγκριτικά μεγέθη αγοραστικής δύναμης.

Εάν είσαι πρώτος στην λίστα, είσαι πλούσιος. Εάν είσαι στο τέλος είσαι φτωχός. Είσαι δηλαδή, πιο φτωχός, ή πιο πλούσιος. Δεν είσαι, ή φτωχός, ή πλούσιος.

Εάν πάρουμε το φτωχότερο κράτος στην Ευρωζώνη (την Ελλάδα δηλαδή) και τη συγκρίνουμε με όλες της χώρες μιας άλλης ηπείρου (πχ της Αφρικής), θα δούμε ότι η Ελλάδα έχει υπερδιπλάσια αγοραστική δύναμη από την πιο πλούσια Αφρικανική χώρα. Άρα σε σχέση με τις 50 χώρες της Αφρικής, η Ελλάδα είναι Ελβετία.

Άρα ΔΕΝ υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως ‘’αντικειμενική φτώχεια’’. Υπάρχει μόνο υποκειμενική (είτε ως συναίσθημα, είτε ως σύγκριση). Και η υποκειμενική φτώχεια, είναι αντικείμενο της ψυχολογίας.

Στην αντικειμενική φτώχεια, το σώμα πεινά, κρυώνει, αρρωσταίνει, πεθαίνει.

Στην υποκειμενική φτώχεια, πεινάει, κρυώνει, αρρωσταίνει και πεθαίνει η ψυχή.

Αιτία της πρώτης είναι η έλλειψη, ενώ της δεύτερης, η σύγκριση.

Ο αντικειμενικά φτωχός αγωνίζεται για να ζήσει.

Ο υποκειμενικά φτωχός (που έχει τα απαραίτητα αλλά νιώθει φτωχός), αγωνίζεται για να αισθανθεί ότι ζει.

Στην αρχαιότητα, ο Διογένης κοιμόταν μέσα στο πιθάρι του και έλεγε πως είναι πλουσιότερος από τους βασιλείς, γιατί δεν χρειάζεται τίποτα.

Σήμερα, ο υποκειμενικά φτωχός ζει με ανέσεις που θα ζήλευαν οι βασιλείς πριν από έναν αιώνα (ψυγείο, τουαλέτα, ντους, θέρμανση, air condition, ψυχαγωγία, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, μόρφωση, δικαιώματα) και νιώθει φτωχός επειδή κάποιος άλλος έχει περισσότερα.

Η υποκειμενική φτώχεια λοιπόν είναι η αρρώστια των χορτάτων.

Η αντικειμενική φτώχεια θεραπεύεται με κοινωνική δικαιοσύνη, αλληλεγγύη και εργασία.

Η υποκειμενική, μόνο με παιδεία και πνευματική καλλιέργεια.

Όμως, η επιδίωξη του πλουτισμού δεν είναι απλώς αποτέλεσμα επιθυμίας της ευζωίας, αλλά και βαθιά επιθυμία εξουσίας, μέσω του πλουτισμού (αφού «πολλοί τον πλούτον εμίσησαν, την δε δόξα ουδείς»). Οπότε το θέμα παίρνει κι άλλη διάσταση.

Ειδικά εάν έχει δίκιο ο Ρενέ Ζιζάρ όταν υποστηρίζει ότι ‘’Ο άνθρωπος είναι εξ ορισμού μιμητικό όν. Δεν επιθυμεί επειδή θέλει κάτι, αλλά επειδή βλέπει τον Άλλον να το θέλει’’, τότε ο υποκειμενικά φτωχός μπορεί να είναι, ως επί το πλείστον, ένας ζηλόφθονος νάρκισσος (ψυχολογικά, ο ζηλόφθονος είναι “ναρκισσιστής που υποφέρει”).

Η επιθυμία για πλούτο, πέρα από ανάγκη ασφάλειας, είναι συνήθως μια μεταμφιεσμένη δίψα για δύναμη και κοινωνική αναγνώριση. Είτε σε ατομικό, είτε σε συλλογικό επίπεδο.

Ο άνθρωπος δεν ζηλεύει το χρήμα του άλλου, αλλά το κύρος και την εξουσία που του δίνει.

Δεν πονάει επειδή στερείται, αλλά επειδή δεν είναι αυτός που κατέχει.

Η έλλειψη, γι’ αυτόν, δεν είναι υλική αλλά ναρκισσιστική, πλήγμα στην αυτοεικόνα του. Και όπως είπαμε παραπάνω, ένας ζηλόφθονος νάρκισσος, είναι προϊόν κυρίως πολύ χαμηλής παιδείας και πνευματικής καλλιέργειας.

Κι εδώ κάπου θα κλείναμε με την αντικειμενική και την υποκειμενική φτώχεια, εάν το θέμα ήταν καθαρά πνευματικο-φιλοσοφικού επιπέδου και το ενδιαφέρον μας εστιαζόταν στην προσωπική μας ψυχική υγεία.

Δυστυχώς όμως το θέμα έχει και συλλογικές προεκτάσεις.

Η καταβαράθρωση της πνευματικής καλλιέργειας των ατόμων, έχουν ως συνέπεια, ζηλόφθονη ναρκισσιστική κοινωνία, η οποία, όταν δεχθεί, πλήγμα στην αυτοεικόνα της, οδηγείται σε υπαρξιακή παραίτηση.

Το πλήγμα εδώ, είναι προφανές. ‘’Η Ελλάδα η αντικειμενικά πιο φτωχή χώρα της ευρωζώνης’’. ‘’Η Ελλάδα αδύναμη μπροστά στις μεγάλες δυνάμεις’’. ‘’Η Ελλάδα, αδύναμη μπροστά στην Τουρκία’’

Αυτό το συναίσθημα δεν είναι οικονομικό, Είναι ψυχολογικό και υπαρξιακό.

Δεν αφορά το «τι έχω», αλλά το «ποιος είμαι απέναντι στους άλλους».

Όταν μια κοινωνία φτάσει σε υπαρξιακή παραίτηση, κάθε προσπάθεια χάνει το νόημά της. Το ψυχικό σθένος εξαντλείται και η ζωή περιορίζεται στη γυμνή επιβίωση.

Ο άνθρωπος παύει να δρα. Απλά παρακολουθεί. Μετατρέπεται σε παθητικό θεατή των γεγονότων, όπως συμβαίνει σήμερα. Αντοχή χωρίς ελπίδα, ανοχή και αδιαφορία απέναντι στην κρίση, στην αδικία, ακόμη και στην προοπτική μιας εθνικής ταπείνωσης.

Είναι η εικόνα μιας κοινωνίας ψυχικά νεκρής, συμφιλιωμένης με την ιδέα της ματαιότητας. Μιας κοινωνίας που δεν κινδυνεύει να πεινάσει αντικειμενικά, γιατί οι πολίτες της, ψυχικά εξαντλημένοι και εύκολα χειραγωγήσιμοι, μπορούν να προσαρμοστούν σε κάθε καθεστώς (είτε ως Τούρκοι, είτε ως Γερμανοί, είτε ως Εβραίοι).

Η συνοχή και η εθνική συνείδηση έχουν υποχωρήσει μπροστά στη βαθιά συλλογική κατάθλιψη και το αίσθημα μειονεξίας. Αυτό τουλάχιστον, δείχνουν τα στατιστικά, με μιά ''άλλη ανάγνωση''.

ΝΑΛ