Ιδεολογία και Χριστιανισμός

Αφορμή για τις παρακάτω σκέψεις έδωσε η συνεχόμενη επίκληση του επιχειρήματος ‘’και τι κάνει η Εκκλησία για τα προβλήματα του κόσμου, την φτώχεια, την αδικία!’’, από τα χείλη άθεων, αλλά περισσότερο από τα χείλη κομματικοποιημένων (δεξιών και αριστερών) χριστιανών. 

Δε θα αναφερθώ στους άθεους, αφού θα αφιερώσω ένα ολόκληρο κεφάλαιο γι’ αυτούς σε άλλη ανάρτηση. Οπότε θα αναφερθώ μόνο στους κομματοποιημένους χριστιανούς.

Η ‘’επίσημη θέση’’ (εάν υπάρχει τέτοιο πράγμα) της Εκκλησίας είναι ότι κάθε χριστιανός μπορεί να ανήκει σε όποια πολιτική ιδεολογία (κόμμα), νομίζει ότι τον εκφράζει. Δεν υπάρχει δηλαδή ασυμβίβαστο πολιτικής ιδεολογίας και χριστιανισμού.

Εγώ θα υποστηρίξω ότι δυστυχώς δεν μπορεί ένας χριστιανός να είναι και Δεξιός και Χριστιανός. Δεν μπορεί να είναι και Αριστερός και Χριστιανός. Ούτε φυσικά κάποιας άλλης πολιτική απόχρωσης.

Τέλος πάντων, αυτό το ‘’δεν μπορεί’’, μην το πάρετε τις μετρητοίς. Αυτό που θέλω να πω, είναι ότι, υπάρχει μια πολύ επικίνδυνη ασυμβατότητα, η οποία δε λαμβάνεται υπόψιν.

Μέσα σε κάθε πολιτική ιδεολογία, η θεολογία φθίνει, υποτασσόμενη στην ιστορία, στην οποία, όλες οι ιδεολογίες, μεταθέτουν τη σωτηρία. Για παράδειγμα, στους μεν Δεξιούς, η θεολογία γίνεται όργανο της εξουσίας, ενώ στους Αριστερούς, η θεολογία γίνεται εργαλείο εναντίον της εξουσίας. Και στις δύο περιπτώσεις, το Θείο παύει να είναι υπέρβαση και γίνεται αντανάκλαση της ανθρώπινης βούλησης. Ο Θεός μικραίνει, μέσα στα όρια της ιδεολογίας που τον επικαλείται. Γίνεται είτε φύλακας, είτε επαναστάτης. Και ο Δεξιός και ο Αριστερός, ιδεολογικοποιούν το Θεό. Τον χρησιμοποιούν, για να πάρουν από Αυτόν, ό,τι μπορεί να ενισχύσει την ιδεολογία τους.

Αστεία πράγματα.

Θα γίνω πιο αναλυτικός.

Στον νου των Δεξιών και των Αριστερών χριστιανών, η πολιτική ιδεολογία υπερισχύει της θεολογίας. Στους πρώτους γίνεται θεολογία της τάξης, της εξουσίας, της πολιτισμικής και εθνικής ταυτότητας, ενώ στους δεύτερους μεταμορφώνεται σε ευαγγέλιο κοινωνικής λύτρωσης, σε θεολογία της απελευθέρωσης, της αλληλεγγύης και της κοινωνικής επανάστασης. Ο Θεός γίνεται το είδωλο του ανθρώπου (όπως στην πολυθεϊστική αρχαιότητα και στα ανατολίτικα και αφρικανικά θρησκεύματα) και μάλιστα, πολιτικά χρωματισμένο και ιστορικά στρατευμένο.

Ακόμα πιο αναλυτικά.

Στο χώρο των δεξιών χριστιανών, αναπτύσσονται:

H Εθνικιστική θεολογία όπου η πίστη ταυτίζεται με την πατρίδα και η Εκκλησία γίνεται θεματοφύλακας της «εθνικής ψυχής» (και όχι το αντίθετο). Ο Χριστός παρουσιάζεται ως υπερασπιστής του έθνους ή του πολιτισμού (ένα έθνος τέτοιας αντικειμενικής αξίας που ο Θεός το υπηρετεί). Οι εχθροί της πατρίδας εξομοιώνονται με «εχθρούς της πίστης». Η θεολογία μεταμορφώνεται έτσι σε μύθο εθνικής αποστολής. Στο σύνθημα ‘’Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια’’, η θρησκεία, έπεται της πατρίδος, όχι από τύχη. Προσφάτως είδαμε, την Εθνικιστική θεολογία, να μη διστάζει να συνάψει ‘’Στρατηγική Συμμαχία’’ με το διάβολο, εάν θεωρεί ότι είναι καλό για το έθνος.

H Θεολογία της τάξης και της εξουσίας, όπου η πίστη χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει την κοινωνική ιεραρχία και την πολιτική πειθαρχία (σύμφωνα με τον παρερμηνευμένο και εργαλειοποιημένο λόγο του Απ. Παύλου, περί υποταγής στις εξουσίες, όπως και το επίσης παρερμηνευμένο και εργαλειοποιημένο ‘’Νίκας τοις Βασιλεύσι’’ ). Ο Θεός εμφανίζεται ως εγγυητής του «νόμου και της τάξης». Η ανυπακοή ταυτίζεται με αμαρτία ή αθεΐα. Η θεολογία γίνεται ιδεολογία νομιμοποίησης του κράτους και της εξουσίας και ειδικά των δικτατοριών και κάθε είδους αυταρχισμού.

O Πολιτισμικός χριστιανισμός (Cultural Christianism), όπου ανήκουν ακόμα και οι άθεοι. Εδώ η θρησκεία απογυμνώνεται από την πίστη και μετατρέπεται σε σημαία ταυτότητας, ένα πολιτισμικό σύμβολο, αντί της υπαρξιακής σχέσης με τον Θεό. Ο χριστιανισμός χρησιμοποιείται για να οριοθετεί το «εμείς» και το «οι άλλοι» (π.χ. Ευρώπη εναντίον Ισλάμ, Δύση εναντίον “παρακμής”). Η θεολογία γίνεται έτσι ιδεολογία πολιτισμικής ανωτερότητας. Ο ίδιος ο Ρίτσαρντ Ντώκινς, δηλώνει Cultural Christian, όταν έρχεται αντιμέτωπος με το δίλημμα ‘’Χριστιανισμός, ή Ισλάμ’’.

Η Θεολογία της αγοράς και της επιτυχίας, όπως συμβαίνει στις προτεσταντικές χώρες και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, αλλά με αντίκτυπο και αλλού, η δεξιά θεολογία συνδέεται με το ευαγγέλιο της ευημερίας. Ο Θεός παρουσιάζεται ως χορηγός επιτυχίας και πλούτου σε όσους «πιστεύουν σωστά». Έτσι, η θεολογία μετατρέπεται σε πνευματικό καπιταλισμό ("In God we trust").

Η ιδεολογία συντήρησης, ή αλλιώς Αντι-ουτοπική θεολογία, όπου ουτοπία είναι για τους Δεξιούς (όπως και τους realpolitik άθεους), η δυνατότητα του κόσμου να αλλάξει. Απορρίπτουν δηλαδή τη δυνατότητα και έτσι η πίστη γίνεται εργαλείο αντίστασης σε κάθε κοινωνικό ή πολιτικό όραμα (πχ ‘’έτσι είναι ο κόσμος εκ φύσεως, δεν αλλάζει’’, ‘’μην αγωνίζεστε, βρείτε παρηγοριά στην Εκκλησία’’). Έτσι, η θεολογία γίνεται ιδεολογία συντήρησης της πεπτωκυίας φύσης.

Στο χώρο των αριστερών χριστιανών, αναπτύσσονται:

Η Θεολογία της απελευθέρωσης, όπου στην πιο γνωστή εκδοχή της (Λατινική Αμερική), η θεολογία μετατρέπεται σε πολιτικό πρόγραμμα κοινωνικής δικαιοσύνης, όπου ο Θεός τίθεται στο πλευρό των φτωχών και των καταπιεσμένων. Η σωτηρία δεν αφορά μόνο την ψυχή, αλλά και τα επίγεια. Αφορά στην κατάργηση της αδικίας, με το Θεό να γίνεται σύμβολο επανάστασης. Πρόκειται για ‘’θεολογία’’ που διασώζει το ηθικό πάθος της πίστης χωρίς το αντικείμενό της (το Χριστό). Εύκολα μεταπίπτει σε Μαρξιστική ή αθεϊστική θεολογία. Εύκολα ο Θεός γίνεται Θεός των πασχόντων και η Εκκλησία οφείλει να σταθεί στην ιστορία, υπέρ των καταπιεσμένων (αντίθετα με το ευαγγελικό ‘’ου γαρ ήλθον καλέσαι δικαίους, αλλά αμαρτωλούς εις μετάνοιαν’’). Η ιδέα του Χριστού ως πρώτου επαναστάτη και του κομμουνισμού ως ‘’εφαρμοσμένο ευαγγέλιο’’, είναι ευρέως διαδεδομένες.

Η Θεολογία της ιστορίας, όπου η θεολογία συγχωνεύεται με την ιδέα της ιστορικής προόδου. Εδώ δεν έχουμε πλέον επαναστάσεις αλλά θεολογικοποιημένη ιστορία. Η Βασιλεία του Θεού νοείται ως το μέλλον της ανθρωπότητας, που θα έρθει μέσα από κοινωνική μεταμόρφωση με την ιστορική γραμμική εξέλιξη και πρόοδο. Εδώ είναι ενδιαφέρουσα η αντίστοιχη θεολογία της ιστορικής προόδου των άθεων και των realpolitik Δεξιών.

Η Ανθρωπιστική θεολογία, όπου η πίστη απογυμνώνεται από το υπερφυσικό και γίνεται ηθικό σχέδιο ανθρωπιάς. Ο Θεός δεν είναι πρόσωπο αλλά όνομα της αγάπης, της αλληλεγγύης, της αξιοπρέπειας. Η θεολογία μετατρέπεται σε ανθρωπολογία, ο Θεός «ανθρωποποιείται» πλήρως. Δε μιλάμε πλέον για ‘’Χριστιανική ανθρωπολογία’’ (πολλώ δε μάλλον για ‘’ορθόδοξη ανθρωπολογία’’), αλλά για ‘’Ανθρωπολογική Θεολογία’’. Είναι το τελευταίο στάδιο της εκκοσμίκευσης της πίστης, εκεί όπου η θεολογία σταματά να μιλά για το Θεό και μιλά εξ ολοκλήρου για τον άνθρωπο με την ίδια ιερότητα και το ίδιο λεξιλόγιο. Αποκύημα αυτής της θεολογίας είναι η ‘’θεολογία της συμπερίληψης’’ που αντικαθιστά τη ‘’θεολογία της αποκάλυψης’’

Συνοψίζοντας:

Και στις δύο περιπτώσεις (των Δεξιών και των Αριστερών χριστιανών), ο Θεός υπηρετεί τον άνθρωπο. Είτε ως Θεός της Τάξης, είτε ως Θεός της Επανάστασης, ο Θεός παραμένει πάντοτε άνθρωπος μεταμφιεσμένος και η θεολογία απλώς εκφυλίζεται σε πιο εκλεπτυσμένο και ‘’διανοουμενίστικο’’ τρόπο, με τον οποίο ο άνθρωπος μιλά πια για τον εαυτό του.

Είναι το κλασσικό φαινόμενο στην ιστορία, του εκφυλισμού της θεολογίας σε κοινωνική φιλοσοφία, όταν ο δυνάμει θεολόγος, αδυνατεί να κατανοήσει το Θεό. Είναι η ιστορία του εκφυλισμού του Πλάτωνα, από θεολόγο, σε κοινωνικό φιλόσοφο, επαναλαμβανόμενη ανά τους αιώνες.

ΝΑΛ