Ο μηδενισμός ως άρνηση εαυτού

Η ζωή είναι τραγωδία σε κοντινό πλάνο, αλλά κωμωδία σε μακρινό πλάνο (Charlie Chaplin)

Μπορούμε να εμβαθύνουμε περισσότερο σε αυτή τη ρήση, προσθέτοντας ότι, η κοντόφθαλμη σχέση με τον κόσμο, διαιωνίζει την τραγικότητα της ζωής, συνιστώντας μηδενιστική αντίληψη βίου, ενώ μια υψηλής ανάλυσης πανοραμική σχέση[1] με τον κόσμο, αν μη τι άλλο, σε ψυχαγωγεί. Πως αλλιώς εκτός από ψυχαγωγία, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η απολαυστική αίσθηση πληρότητας και γαλήνης που σου δίνει η δυνατότητα κατανόησης του κόσμου[2].

Ενίοτε, η πανοραμική σχέση με τον κόσμο, εκφράζεται με ένα απλό ‘’πάντα έτσι ήτανε!’’, το οποίο σε πρώτη σκέψη ακούγεται ως μηδενιστικό απόφθεγμα, αλλά δεν είναι. Είναι μια υψηλή διαπίστωση, που ξεκολλάει τον άνθρωπο από τα εποχιακά κωμικοτραγικά της ζωής και τον φέρνει ενώπιον των διαχρονικών ουσιωδών του κόσμου, εφόσον το ‘’πάντα έτσι ήτανε’’ είναι μια ευθεία παραδοχή ύπαρξης λογικότητας που διαπερνά απ’ άκρη σ’ άκρη τα εν χρόνω υπαρκτά. Έτσι, το κοινωνικό ισοζύγιο μηδενισμού - νοηματικότητας, γέρνει υπέρ της νοηματικότητας. Όταν συμβαίνει αυτό, ο κόσμος είναι κατά τι, πιο υγιής. Όταν το ισοζύγιο γέρνει προς το μηδενισμό, τότε ο κόσμος κατά τι, ασθενεί. Όταν ο μηδενισμός κατισχύει υπέρ του δέον, τότε ο κόσμος ασθενεί υπέρ του δέον.

Το ξέρω ότι αρκετά ειπώθηκαν για το σύγχρονο μηδενισμό σε προηγούμενες αναρτήσεις, αλλά το θέμα είναι ατελείωτο και όταν καταπιανόμαστε με το σύγχρονο μηδενισμό, δεν το κάνουμε για πλάκα. Το κάνουμε γιατί αφορά όλους μας και γιατί ερμηνεύει εύκολα την κοινωνία μας.

Μερος 1ο - Ο μετάνθρωπος ως ‘’επικίνδυνο ζώο’’

Η ανοηματικότητα του κόσμου, είναι η κυρίαρχη αντίληψη στη Δύση. Ελάχιστοι μπορούν να πουν με επίγνωση[3], ότι αποδέχονται ύπαρξη εγγενούς νοήματος στη ζωή, την ύπαρξη του Θεού και λογικής τάξης στον κόσμο! Η επικρατούσα άποψη πως σκοπός και νόημα της ζωής είναι η ίδια η ζωή, είναι μια ανοηματική ταυτολογία. Η στάση μας απέναντι στην απεραντοσύνη, πολυπλοκότητα και λογικότητα του κόσμου, είναι ανάλογη της στάσης της αγελάδας που κοιτάει το τραίνο. Σηκώνει το κεφάλι της για να το δει. Χωρίς να σταματά το μάσημα, το παρατηρεί. Δεν το κατανοεί (δεν την πολυενδιαφέρει κιόλας να το κατανοήσει, παρά στο μέτρο ίσως που μπορεί το παράξενο αυτό αντικείμενο, να κουβαλά φρέσκο χορτάρι) και σκύβει ξανά στη βοσκή. Έτσι κι ο άνθρωπος παρατηρεί την πολυπλοκότητα, την απεραντοσύνη, τη λογικότητα. Δεν την κατανοεί. Δεν τον πολυενδιαφέρει κιόλας να το κατανοήσει, παρά στο μέτρο ίσως που μπορεί το σύμπαν μπορεί να γίνει πηγή τροφής - εκμετάλλευσης, γι’ αυτόν.

Η απονοηματοδότηση του κόσμου, ως κύριο χαρακτηριστικό του μηδενισμού, πρόσθεσε ακόμα δύο χαρακτηριστικά σε αυτόν. Τον σκεπτικισμό και την αηθικότητα, που κυριαρχούν στις δυτικές κοινωνίες και έχουν επηρεάσει και τις ανατολικές και κανείς δεν μπορεί να το αρνηθεί αυτό. Ο εφαρμοσμένος αμοραλισμός, δημιουργεί αμοραλιστική θεωρία[4] και η αμοραλιστική θεωρία γεννά την αμοραλιστική κοινωνία μας, ανατροφοδοτώντας την με αήθη μέλη. Η αηθικότητα παρότι είχε ‘’ευγενή’’ θεωρία (Νίτσε), χρησιμοποιήθηκε μάλλον ως κεκαλυμμένη έκφραση της ανηθικότητας[5]. 

Δεν είναι νεοφανής τάση του ανθρώπου ο μηδενισμός. Στην πραγματικότητα είναι από τις αρχαιότερες. Ήδη ο άνθρωπος, από την εποχή που ζούσε απολύτως εν σχέση με την πηγή του νοήματος, ο σπόρος του σκεπτικισμού φύτρωσε μέσα του. Τη στιγμή που αποφάσισε να αυτονομηθεί, σταματώντας να αντλεί ύπαρξη από τη σχέση, την ίδια στιγμή, ζωοποιήθηκε (προσοχή, ‘’ζωοποιήθηκε’’ δεν σημαίνει ότι έγινε ζώο, αλλά ‘’παρασυνεβλήθη τοις κτήνεσι τοις ανοήτοις και ομοιώθη αυτοίς’’, ενδυόμενος ‘’δερμάτινους χιτώνες’’[6]). 

Έκτοτε ο μηδενισμός θα τον συνοδεύει σε όλη την ιστορική του πορεία. Μεγάλοι μηδενιστές ήταν οι σοφιστές της κλασικής Ελλάδας (‘’πάντων μέτρον άνθρωπος’’), οι οποίοι ως απόλυτοι σκεπτικιστές, άνετα θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν σε ‘’προοδευτικότητα’’, όλες τις νεωτερικές ιδέες. Ακόμα και πριν τους σοφιστές, ο Ηράκλειτος εισαγάγει το σκεπτικιστικό μικρόβιο (‘’τα πάντα ρει’’), δικαιώνοντας απολύτως το Χ. Γιανναρά όταν λέει ότι ο σύγχρονος Δυτικός κόσμος, βρίσκεται πολιτισμικά στους προσωκρατικούς χρόνους, όπου η φυσιοκρατία και ο ανθρωποκεντρισμός μεσουρανούσαν.

Αρκετά αργότερα ο Πιλάτος θα αναρωτηθεί, ή μάλλον θα ρωτήσει σκωπτικά, ‘’τι εστιν αλήθεια;’’. Η τραγικότητα της σκηνής, είναι εφάμιλλη χολιγουντιανού θρίλερ, εάν σκεφτεί κανείς πως η ερώτηση ετέθη στην ίδια την Αλήθεια που έστεκε μπροστά του και της γύρισε την πλάτη, μην περιμένοντας καν απάντηση!

Την πρακτική του Πιλάτου, ακολούθησαν για αιώνες στη Δύση, πλήθος αγνωστικιστών και μανιχαϊστών (από τα αντίστοιχα ρεύματα και τάσεις). Αλλά και στην Ανατολή, ήδη από τον 5ο πΧ αιώνα μηδενιστικές φιλοσοφίες κυριαρχούν (βουδισμός, ινδουισμός και ταοισμός, σουφισμός και κάτι γιαπωνέζικες δοξασίες). Αυτές βέβαια δεν ασπάζονται την απόλυτη άρνηση νοήματος των δοξασιών της Δύσης, αφού έχουν αναφορά στο ‘’Απόλυτο’’ (το ‘’Εν’’ των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων), αλλά είναι τέλος πάντων μηδενιστικές, όσον αφορά στην άρνηση εγκόσμιων αξιών και νοημάτων. Ως παρένθεση στην Ανατολή διαδόθηκε και ο κομφουκιανισμός, ο οποίος κακώς θεωρείται νοηματοδοτούμενος τρόπος ζωής και άρα μη μηδενιστικός. Ο κομφουκιανισμός είναι ανθρωποκεντρικός και θεωρεί ότι η κοινωνία υπάρχει για να υπάρχει, οπότε το νόημα συνίσταται στο πως θα υπάρχει εν αρμονία. Η ύπαρξη για την ύπαρξη, συνιστά κυκλικό συλλογισμό, όπου το αιτιατό ταυτίζεται με την αιτία του. Μια ταυτολογία δηλαδή. Και η ταυτολογία είναι, όπως και να το κάνουμε κεκαλυμμένος μηδενισμός (ανοησία δηλαδή).

Παρότι λοιπόν ο μηδενισμός δεν είναι σύγχρονο φρούτο, οι διαφορές είναι σημαντικές. 

Ο αρχαίος και προνεωτερικός μηδενισμός εντοπίζεται σε μεμονωμένες φιλοσοφικές τάσεις και δεν αποτελεί συστηματική φιλοσοφία. Δεν οδηγεί πάντα σε απόλυτη άρνηση, αλλά σε υπέρβαση του κόσμου, μέσω της ένωσης με το Απόλυτο (Εν), ή μέσω της διάλυσης στο Απόλυτο (βουδισμός). Δεν οδηγεί απαραίτητα σε απελπισία, αλλά σε ‘’λύτρωση’’, μέσω αποδοχής της φευγαλέας φύσης της ζωής. Ο βουδιστικός μηδενισμός λόγου χάριν, υπερηφανεύεται ότι προετοιμάζει τον άνθρωπο να εξαφανιστεί. 

Ο σύγχρονος νεωτερικός μηδενισμός, αναπτύσσεται ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ, ιδιαίτερα στη Δύση. Για πρώτη φορά διακηρύσσεται ο “θάνατος του Θεού”. Για πρώτη φορά ο άνθρωπος, έχει την απόλυτη ευθύνη των πάντων. Όμως ο άνθρωπος αποδεικνύεται ανεπαρκής να αναλάβει αυτή την ευθύνη[7].

Για να προστατεύσει το μυαλό του, κάνει το αναγκαίο βήμα, πριν την κλινική σχιζοφρένεια. Απο-νοηματοδοτεί τη ζωή, τελείως.

Πλήρης απονοηματοδότηση όμως, σημαίνει, ζωοποίηση. Και είναι κυνική η παραδοχή αυτής της ζωοποίησης πλέον, αφού, σπάνια κάποιος θα αρνηθεί ότι είναι ένα εξελιγμένο πρωτεύων θηλαστικό. 

Αυτό είναι αποτέλεσμα της συστηματικής ανάπτυξης του μηδενισμού.

Ας δούμε λίγο όμως το θέμα της ζωοποίησης ως απόρροια του μηδενισμού και τους κινδύνους που αυτός ελλοχεύει, διότι κάποιος θα υποστηρίξει πως αν ο άνθρωπος είναι ζώο, τότε ‘’ζωοποίηση’’ δε σημαίνει τίποτα κακό. Αντιθέτως είναι μια κατάφαση στη φύση του, που εξασφαλίζει ζωική υγεία (όπως θα λέγαμε ‘’ψυχική υγεία’’). 

Ο μηδενιστικός τρόπος, είναι το κατεξοχήν χαρακτηριστικό της βιοτής του ζώου. Ο μηδενισμός του ζώου, ως ταυτοτικό του στοιχείο, δεν είναι επικίνδυνος για την πραγμάτωση του ζωικού βασιλείου. Το ζώο, είναι ακουσίως ετεροαναφερόμενο, υποταγμένο στον αλγόριθμο του είδους του και πραγματώνεται στον ‘’βοσκηματώδη’’, ή τον ‘’θηρευτικό βίο’’, τον οποίο εν πληρότητι διάγει. Η ακούσια ετεροαναφορά του, φανερώνεται στην έλλειψη αυτοσυνειδησίας, που δεν του επιτρέπει να αλλάξει, ή να θέλει να αλλάξει, τον προκαθορισμένο τρόπο της ύπαρξής του.

Ο μηδενισμός όμως, ως χαρακτηριστικό της βιοτής των ανθρώπων, παραδόξως, δεν φαίνεται να είναι ταυτοτικό του στοιχείο[8]. Και απόδειξη γι αυτό, είναι το γεγονός ότι, ο μηδενισμός του, είναι επικίνδυνος για την πραγμάτωση όλου του ‘’ζωικού βασιλείου’’ το οποίο τον συμπεριλαμβάνει. Ο μηδενισμός του ανθρώπου, είναι επικίνδυνος για τον κόσμο. 

Επίσης ο άνθρωπος ως ζώο, δεν διάγει βίο ‘’εν πληρότητι’’, εκτός πια κι αν έχει πλήρως ασπαστεί τον βοσκηματώδη τρόπο ύπαρξης, όπως ο πλούσιος του ευαγγελίου (‘’Ψυχή μου, αναπαύου, φάγε, πίε, ευφραίνου’’), όπου ο άνθρωπος εκεί, όντως διάγει ‘’εν πληρότητι βίου’’[9], όπως και τα βόδια[10], ή έχει ασπαστεί τον ‘’θηρευτικό βίο’’, όπως για παράδειγμα, οι πολιτικοί και οι μαφιόζοι, που κι αυτοί όντως διάγουν ‘’εν πληρότητι βίου’’, όπως και οι λύκοι.

Παρότι δηλαδή το ζωικό βασίλειο είναι η κοινωνία του εφαρμοσμένου μηδενισμού όπου όλα λειτουργούν ρολόι, ο εφαρμοσμένος μηδενισμός στις ανθρώπινες κοινωνίες δυσλειτουργεί σε βαθμό κατάρρευσης[11] της κοινωνίας. Κι αυτό είναι παράδοξο.

Μερος 2ο - Κανείς δεν εξαιρείται

Ο μηδενισμός λοιπόν μας αφορά όλους; Κανείς δεν εξαιρείται;

Ας δούμε λοιπόν γιατί κανείς δεν εξαιρείται, με ένα παράδειγμα. 

Όλοι, στη νεωτερικότητα αυτοπροσδιοριζόμαστε ως Μαρξιστές, ή Καπιταλιστές, ή μια από τις πενήντα ενδιάμεσες αποχρώσεις των ανωτέρω κοινωνικών συστημάτων. Όμως, τα δύο κοινωνικά συστήματα και οι αποχρώσεις τους, είναι όψεις του ίδιου νομίσματος που ονομάζεται "ιστορικός υλισμός"[12]. Η βάση είναι η υλική πραγματικότητα της ζωής (Μαρξ), η οποία σημαίνει, εργασία, παραγωγή και ανταλλακτικές σχέσεις (όπως μια κοινωνία εντόμων). Ποιός λοιπόν δεν ταυτίζεται με κάποιο από τα παραπάνω κοινωνικά συστήματα! Ίσως μόνο αυτοί που κυνικά αυτοπροσδιορίζονται ως μηδενιστές. 

Ας μη μείνουμε όμως σε τόσο γενική αναφορά οπαδών κοινωνικών συστημάτων. Ας γίνουμε πιο συγκεκριμένοι. Ας δούμε σημερινούς ακολούθους πολύ ρεαλιστικών κοινωνικών ρευμάτων. Τραμπιστές vs Μπαϊντενιστών, Πουτινιστές vs Ζελενιστών, γουοκιστές vs αντιγουοκιστών. Όλα ενεργούμενα της ίδιας μηδενιστικής πρότασης του ιστορικού υλισμού. Ενεργούμενα μιας κοντόφθαλμης και ως εκ τούτου αυτοαναφορικής και ως εκ τούτου μηδενιστικής αντίληψης τρόπου ύπαρξης. 

Κάποιοι θα πουν ότι ‘’εγώ είμαι χριστιανός’’. Ετερο-αναφέρομαι. Αναγνωρίζω νόημα και σκοπό στον κόσμο. Δεν είμαι μηδενιστής.

Δυστυχώς, ως επί τω πλείστον, ο χριστιανισμός βιώνεται ως ένα ακόμα κοινωνικό σύστημα, ή συνθετικό κομμάτι ενός ευρύτερου κοινωνικού συστήματος (Βλ. Χριστιανοδημοκρατίες, Απελευθερωτική θεολογία, Προτεσταντισμός ως βάση του καπιταλισμού). Ως κομμάτι δηλαδή, ενός κοινωνικού συστήματος, που στοχεύει στη ζωική πλευρά του ανθρώπου. Στην πραγματικότητα, βιώνεται ως μια μορφή παγανισμού (εάν δεν είναι καθαρός παγανισμός). 

Στον παγανισμό, η αναφορά σε μια Αλήθεια έξω από το υποκείμενο, δεν είναι πραγματική. Για παράδειγμα, όταν οι ισραηλίτες αποφάσισαν να φτιάξουν ένα χρυσό μοσχάρι και να το λατρέψουν, θεωρούσαν ότι ετερο-αναφέρονται. Όταν οι αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν διάφορους θεούς (γονιμότητας, πολέμου, σοφίας), πίστευαν ότι ετερο-αναφέρονται. Όταν οι Βίκινγκς λάτρευαν τους δικούς τους θεούς, κι αυτοί είχαν την αίσθηση της ετερο-αναφοράς. Όμως η αυτή η ετερο-αναφορά, είναι στην πραγματικότητα αναφορά στην προβολή (είδωλο) της απόλυτης αυτοαναφορικότητάς τους. Προβολή του εαυτού ή των ιδιοτήτων τους σε κάτι έξω από αυτούς. Είναι ο ορισμός του παγανισμού δηλαδή.

Έτσι ερμηνεύεται ο πόλεμος μεταξύ ομοπίστων και ομόδοξων. Δεν είναι ομόδοξοι. Είναι ομότιτλοι. Η αναφορά του ενός, έχει τον ίδιο τίτλο (χριστιανισμός) με την αναφορά του άλλου, αλλά επειδή η κάθε αναφορά, αποτελεί την προβολή (το είδωλο) της αυτοαναφορικότητας του κάθε υποκειμένου, είναι τελείως διαφορετική, παρότι ομότιτλη. Ο δικός μου χριστιανισμός για παράδειγμα, νοηματοδοτείται από εμένα κι ο δικός σου από εσένα. Είναι οι περιπτώσεις όπου ο θεός είναι φτιαγμένος ‘’κατ’ εικόνα και κατ’ ομοίωση’’ μου. Ο ορισμός της τραγικής αντίφασης που λέγεται ‘’απολύτως νοηματοδοτούμενος μηδενισμός’’.

Ο πραγματικός Χριστός δε θα μπορούσε ποτέ να αποτελεί προβολή του ειδώλου μου, κι αυτό διότι δεν υπάρχει (και ειδικά 2000 χρόνια πριν), κοινωνία, της οποίας οι ανθρώπινες ιδιότητες, να προσιδιάζουν με αυτές του Χριστού, έτσι ώστε να γίνουν προβολή σε ένα είδωλο (το Χριστό). Δεν υπήρχε άνθρωπος που να τον χαρακτηρίζει η αυτοθυσία και η αγάπη (και στους εχθρούς) στον απόλυτο βαθμό του Χριστού. Οπότε ο Χριστός είναι απολύτως αδύνατο να είναι ανθρώπινη προβολή (είδωλο). Δεν είχε ποτέ ο άνθρωπος κατά νου ως ίνδαλμα έναν τέτοιο άνθρωπο, ώστε να τον κατασκευάσει ως θεό. Αυτό που έχει κατά νου ο άνθρωπος, είναι ο «υπεράνθρωπος». Ξεκινά με τους θεούς και ημίθεους της ελληνικής μυθολογίας και των ινδουιστικών επών, συνεχίζει με τους Φαραώ, με τους Βασιλείς, με το Σούπερμαν και προσφάτως με τον σάιμποργκ. Φυσικά, η ιδέα της εξαφάνισής του, ή της βουδιστικής ενσωμάτωσής του στο σύμπαν (βλ. Lucy 2014), δεν έπαψε ποτέ να αντιπαλεύει την ιδέα του υπεράνθρωπου. 

Εδώ θα μπορούσαμε να τελειώσουμε τις σκέψεις περί μηδενισμού και πως αυτός μας αφορά όλους, ακόμα κι αυτούς που ψευδο-ετερο-αναφερόμαστε και ψευδο-αποδεχόμαστε υπερβατική αιτία, νόημα και σκοπό. Παραταύτα η διάνθιση του θέματος με κάποιες έξτρα σκέψεις, ρίχνουν ακόμα περισσότερο φως στο φαινόμενο του μηδενισμού.

Μερος 3ο - Μηδενισμός, ψυχανάλυση και σύγχρονη φιλοσοφία

Παραδόξως, ο μηδενισμός που έφερε ο Διαφωτισμός, εκτός από την ανάπτυξη της τεχνολογίας (για πολύ συγκεκριμένους λόγους που θα δούμε παρακάτω), αποτέλεσε τον λόγο της ανάπτυξης της ψυχολογίας και της σύγχρονης φιλοσοφίας. Η παραδοξότητα είναι ότι μηδενισμός και ψυχανάλυση, όπως και μηδενισμός και φιλοσοφία, είναι έννοιες ασύμβατες. Παράδοξο είναι επίσης πως και οι δύο επιστήμες, αναπτύσσονται εντός του ιστορικού υλισμού.

Η παραδοξότητα αυτή έχει εξήγηση.

Η παρατήρηση πως, ο άνθρωπος και οι κοινωνίες του, διαφέρουν παρασάγγας από τα ζώα και τις κοινωνίες τους, έπρεπε να ερμηνευτεί. Μετά το θάνατο του θεού, το κενό ερμηνείας του ανθρώπινου ψυχισμού και ψυχικής δομής, ήταν ανάγκη να καλυφθεί. 

Βέβαια, κακώς μιλάμε για ‘’ανάπτυξη’’ αυτών των δύο ανθρωπολογικών επιστημών, διότι δεν ανέπτυξαν τίποτα. Απλώς ξαναζέσταναν την προ-νεωτερική και αρχαία γνώση και τη σερβίρουν ως νεωτερισμό.

Έστω κι έτσι, έκαναν καλό. Αφού κανείς πλέον δεν ασχολείται με τον Πλάτωνα, είναι καλό που ασχολείται με τους σύγχρονους ψυχαναλυτές, όταν αυτοί υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος για κάποιο ‘’τυχαίο’’ λόγο είναι επιθυμητικό ον (βλ. Λακάν) και μάλιστα μιμητικό επιθυμητικό ον, που επιθυμεί αυτό που επιθυμεί ο άλλος (βλ. Ζακ Ζιζάρ). Ξαναανακαλύπτουν δηλαδή, ένα από τα δομικά στοιχεία του ανθρώπου (το ‘’επιθυμητικόν’’)

Με το άλλο δομικό στοιχείο του ανθρώπου (κατά τον Πλάτωνα), με το ‘’λογιστικόν’’ (τον κατ’ επίγνωση ηγεμονικό νου = σοφία), δεν ασχολήθηκαν σε βάθος (νομίζω), αφού το προσέγγισαν ως ‘’υπολογιστικόν’’ μάλλον εργαλείο, προϊόν κοινωνικού προγραμματισμού, χρήσιμο για τη συγκρότηση θεσμισμένης (αγελαίας) ζωής.

Όσο δε αφορά στα τμήματα, τα επίπεδα και την προέλευση των λειτουργιών του ανθρώπου[13], οι ψυχαναλυτές λένε, ό,τι έλεγαν και οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, αλλά το περιγράφουν με τις λέξεις ‘’συνειδητό - υποσυνείδητο’’, πέφτοντας στον  ίδιο ακριβώς δυισμό[14] των αρχαίων φιλοσόφων. Άλλο ψυχή και άλλο, σώμα. Άλλο υποσυνείδητο και άλλο, συνειδητό. Ίδια αντίληψη, εκφρασμένη με διαφορετικές λέξεις με μόνη διαφορά ότι η ψυχή για τους προ-νεωτερικούς είχε προέλευση, ενώ το υποσυνείδητο για τους νεωτεριστές δεν έχει (‘’είναι προϊόν τυχαίων βιοχημικών αντιδράσεων’’).

Μέρος 4ο - Η αντικειμενοποίηση του κόσμου

Μετά την παρένθεση αυτή για τα ευτράπελα του μηδενισμού που δεν αντέχει τον εαυτό του και ‘’εφευρίσκει την … ταχινόπιτα’’[15], επανερχόμαστε στην ατομικότητα (που ο μηδενισμός τοποθετεί στο βάθρο των αξιών) και την κοινωνία εξατομικευμένων ανθρώπων. Αυτή η κοινωνία αποτελεί τη μήτρα κυοφορίας και την τροφό της εξατομίκευσης, σε έναν φαύλο κύκλο ‘’κότας και αυγού’’, αφού  το άτομο δημιουργεί την κοινωνία και κατόπιν το άτομο, δημιουργείται από αυτή. 

Η πραγμάτωση της ατομικότητας (εξατομίκευση) γίνεται μέσω κάθε νόμιμου κοινωνικού μέσου, και κάθε θεσμισμένης κοινωνικής λειτουργίας, μα κυρίως μέσω του θεσμισμένου ανταγωνισμού. Ο ανταγωνισμός είναι τρόπος ικανοποίησης της επιθυμίας μου, που είναι η ‘’επιθυμία του άλλου’’. Η επιθυμία του άλλου γίνεται για μένα τρόπαιο και ως τρόπαιο, είναι προϊόν ανταγωνισμού. Αποτέλεσμα του ανταγωνισμού είναι η τεχνολογική ανάπτυξη στη νεωτερικότητα. Η τεχνολογική πρόοδος δηλαδή, που δεν εμφανίστηκε τόσους χιλιετηρίδες παρουσίας του ανθρώπου στη γη, αίφνης απογειώθηκε, όταν αίφνης ο άνθρωπος έκανε την ’’μεγαλειώδη’’ ανακάλυψη ότι ‘’το νόημα της ζωής, είναι η ζωή’’.

Η κοινωνία δε, έχει αξία, όσο προστατεύει την ατομικότητα μου (μήτρα και τροφός εξατομίκευσης). Αντικειμενικοποιείται δηλαδή. Και κάθε άτομο μέσα στην κοινωνία, έχει αξία, όσο ανταποκρίνεται στο ρόλο του ως συνεκτικό κομμάτι της κοινωνίας ΜΟΥ. Κάθε άτομο αντικειμενικοποιείται κι αυτό δηλαδή. Έχει μια αντικειμενική αξία που σχετίζεται με το βαθμό που συνεισφέρει στη δική μου επιτυχία, ή τουλάχιστον δεν την εμποδίζει. Η αξία του άλλου είναι συνάρτηση του βαθμού ενσωμάτωσής του στην κοινωνία ΜΟΥ.

Μέχρι εδώ όλα καλά. Κάποιος θα πει ‘’που είναι το πρόβλημα;’’. Ο ιδανικός τρόπος ύπαρξης!

Το πρόβλημα ξεκινά στη συνειδητοποίηση ότι κι εγώ είμαι αντικείμενο για τον άλλο. Κι εγώ αποτελώ στοιχείο της δικής του κοινωνίας που θεωρεί ότι είναι σεταρισμένη έτσι ώστε να εξυπηρετεί τη δική του πραγμάτωση. Το νιώθω αυτό και δε μου αρέσει. Σιχαίνομαι να είμαι αντικείμενο του άλλου, αλλά τι να κάνω. Περιορίζομαι στο στενό οικογενειακό μου κύκλο, ελπίζοντας σε ένα παράθυρο αποκλειστικής χρήσης του άλλου ως δικό μου αντικείμενο, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι ο συγγενής μου δε με χρησιμοποιεί κι αυτός όπως κι εγώ. 

Όμως, η χρήση του κόσμου με τα των εξαρτημάτων του, ως σούπερ μάρκετ, αποτελεί μηδενιστικό τρόπο ύπαρξης. Δηλαδή ζωικό. Τι άλλο είναι η απόλυτη θέσμιση των σχέσεων των μελών της κοινωνίας, εάν όχι θέσμιση τύπου ζωικής τροφικής αλυσίδας. Είναι γνωστή η αφίσα του 1911 (Η.Π.Α.) εμπνευσμένη από τις ιδέες του Μαρξ για τις κοινωνικές τάξεις στην καπιταλιστική κοινωνία[16]. Μια ακριβής αντιστοιχία της ζωικής τροφικής αλυσίδας. Μόνο που στη ζωική τροφική αλυσίδα, οι ρόλοι και τα επίπεδα στα οποία ανήκουν τα διάφορα είδη, είναι απολύτως προκαθορισμένα. Κανένα είδος δεν αμφισβητεί άλλο είδος που βρίσκεται παραπάνω στην τροφική αλυσίδα και η έννοια της υπονόμευσης και ανταγωνισμού για αλλαγή κοινωνικού στάτους, δεν υπάρχει. Κανένας λύκος δεν αμφισβητεί τον αρχηγό της αγέλης, χωρίς ο αρχηγός της αγέλης να είναι φασίστας και οι υπόλοιποι λύκοι να είναι δημοκράτες. 

Μέρος 5ο - Η αδυναμία εξωθεσμικού σχετισμού ως αποτέλεσμα της αντικειμενοποίησης του κόσμου, ως αποτέλεσμα του μηδενισμού.

Εφόσον ζω για να ζω, επικεντρώνομαι σε μένα. Ο άλλος, όπως είπαμε παραπάνω, είναι εξάρτημα του κόσμου μου. Ένα αντικείμενο. Ένα απειλητικό αντικείμενο, του οποίου αντικείμενο είμαι κι εγώ και όπου η λέξη σχέση (η επί προσωπικής βάσης ανάληψη ευθύνης κοινωνίας με τον άλλο) είναι άγνωστη λέξη. Αδύνατο να σχετιστώ εξωθεσμικά. Θα ήταν μία ζούγκλα χωρίς φυσικούς κανόνες.

Ένα παράδειγμα του τι εννοούμε αδυναμία σχετισμού, με αποτέλεσμα την αναγκαιότητα μεσαζόντων (θέσμισης), που θα διαφυλάξουν τον δικαιωματικό τρόπο που πλέον πραγματώνω τον εαυτό μου ως μηδενιστή, είναι το παράδειγμα των ταξιτζήδων και των εταιριών uber. Οι εταιρείες καλύπτουν το κενό σχέσης μεταξύ επαγγελματία και του πελάτη[17]. Άλλο παράδειγμα είναι οι υπηρεσίες κοινοχρήστων. Κι αυτές η μόνη ανάγκη που καλύπτουν είναι η αδυναμία σχετισμού των ενοίκων μιας πολυκατοικίας, δεδομένου ότι η σχέση είναι άθλημα (Χ. Γιανναράς) και απαιτεί κόπο και ρίσκο[18], το οποίο δεν είμαι διατεθειμένος να αναλάβω, διότι δεν υπάρχει κανένα νόημα και κανένας λόγος να το κάνω αυτό μέσα σε μια ανοηματική κοινωνία.

Ο περιορισμός του εύρους της ελευθερίας του ανθρώπου δεν τον απασχολεί, εφόσον έχει εξασφαλίσει τα στοιχειώδη του βοσκηματώδη βίου (βλ. Μ. Ιεροεξεταστής - Φ. Ντοστογιέφσκι). Είναι ικανός να περιορίσει στο ελάχιστο την ελευθερία του, εφόσον εξασφαλίσει ότι η ελευθερία του άλλου θα είναι κι αυτή το ίδιο περιορισμένη. Δεν αντέχει την ελευθερία του άλλου, που αυτός δεν μπορεί να έχει (ως επιθυμητικό όν). Θυμηθείτε την περίοδο του κόβιντ. Ο άνθρωπος τότε, δεν αρκείτο στο δικό του περιορισμό (που στο κάτω κάτω της γραφής του εξασφάλιζε απόλυτη υγεία), αυτό που τον έκαιγε, ήταν ο άλλος να είναι το ίδιο ακριβώς περιορισμένος, όσο κι αυτός. Γι αυτό δε δίσταζε να βγει στο μπαλκόνι και να καταγγέλλει τον περαστικό που δε φορούσε μάσκα, ή αυτόν που στη διπλανή ταράτσα τολμούσε να κάνει ηλιοθεραπεία χωρίς κι αυτός να φορά μάσκα. 

Έχει μια μετά-πτωτική τάση ο κόσμος να θεσμίζεται. Στην αυγή της ιστορίας του θεσμίζεται σχετικά (Kώδικας Χαμουραμπί, ΠΔ - Λευιτικό, Ταλμούδ, Κοράνι, Χαντίθ) και στη συνέχεια απόλυτα (Βαβέλ της σύγχρονης νομοθεσίας και τεχνοσυστημάτων). Αυτό είναι φυσιολογικό, αφού διακόπτοντας τη άμεση σχέση, κάπως πρέπει να συνυπάρξει.

Επομένως, θα αναρωτηθεί κάποιος «Τι μας πρήζεις με το σύγχρονο μηδενισμό! Αφού πάντα έτσι ήταν!». Ξαναείπαμε όμως ότι ναι μεν ο πεπτωκός άνθρωπος ήταν πάντα έτσι, αλλά μόνο προσφάτως ιστορικά ο μηδενισμός μετεξελιχθεί σε δόγμα.

Ακόμα όμως και ο παγανισμός, είναι καλύτερος από τον μηδενισμό, διότι ο άνθρωπος, παρότι από υπαρξιακή ανάγκη λατρεύει την προβολή ενός υπερεαυτού, αυτό δρα θεραπευτικά ως πλασέμπο (‘’όπιο του λαού’’). Και ασφαλιζόμενος ο άνθρωπος (και στο τώρα και στο επέκεινα), μπορεί εύκολα να σχετίζεται χωρίς την απόλυτη ανάγκη μεσαζόντων. Όταν δηλαδή η προοπτική μου δεν εξαντλείται στο «εδώ και τώρα», ή στο «φάγωμεν πίωμεν αύριον γαρ αποθνήσκομεν», αλλά εκτείνεται στην αιωνιότητα, ε τότε ο αδιαμεσολάβητος σχετισμός, όχι μόνο δε με τρομάζει, όχι μόνο δε με απειλεί, αλλά αντιθέτως με έλκει, και με προσκαλεί ως μέσον της όντως πραγμάτωσής μου, της όντως εξατομίκευσής μου. Άλλο πράγμα να καλώ το ταξί πατώντας ένα κουμπί, να πληρώνω με ένα κουμπί, να μπαίνω στο ταξί χωρίς να ανταλλάξω λέξη με τον ταξιτζή και να αφήνω 10% φιλοδώρημα[19] και άλλο πράγμα να διαπραγματεύομαι το κόστος της μεταφοράς με τον κίνδυνο να μπω στη βάσανο των σχέσεων και τον κίνδυνο να ‘’ζημιωθώ’’ από τη σχέση.

Σε έναν ανοηματικό κόσμο «η ζωή είναι μικρή για να ‘ναι θλιβερή»[20].

Επίλογος

Αυτός ο ανοηματικός τρόπος ύπαρξης είναι τόσο καταλυτικός που καταργεί ακόμα και αυτό το λεγόμενο ’’χάσμα των γενεών’’[21]. Εάν παρατηρήσετε, κανένα χάσμα δεν υπάρχει σήμερα. Όχι όμως επειδή οι νέοι αποδέχονται τις προγενέστερες αξίες, αλλά επειδή οι γονείς δεν τις αποδέχονται πλέον. Θα δείτε γιαγιάδες και παππούδες με ακριβώς το ίδιο mindset με αυτό των παιδιών τους όσο αφορά στα ανθρωπολογικά λεγόμενα θέματα. Γονείς και παιδιά διάγουν ως φίλοι. Απόλυτη κατανόηση. Απόλυτη εξομοίωση. Δύσκολα ξεχωρίζεις πατέρα από γιο, μάνα από κόρη. Στο μηδενισμό δεν έχεις τίποτα να διαφωνήσεις. Κι αν ακόμα βρεις κάτι, υπάρχει ο θεσμός (ειδικοί, μελέτες, επιστήμη, πλειοψηφία) που θα τα ξεκαθαρίσει όλα. Στην προνεωτερικότητα, κατά την ενηλικίωση οι νέοι, συνήθως ασπάζονταν πλήρως τις από αιώνες δοκιμασμένες αρχές και αξίες της κοινωνίας τους. Σήμερα, οι γονείς, συνηγορούν, ή ακόμα και σπρώχνουν πολλές φορές το ανήλικο παιδί τους στο μηδενισμό (γενόμενοι ανωριμότεροι των νέων).

Ο σύγχρονος μηδενισμός λοιπόν μας αφορά όλους διότι το διακύβευμα για κάποιους μπορεί ακόμα να είναι κρίσιμο. Μπορεί κάποιοι να μην συνηγορούν στο ζωώδη και δη φασιστικό βίο.

Ως κατακλείδα, θα λέγαμε με εντυπωσιασμό ότι, είναι αξιοπερίεργο φαινόμενο, η μανία του ανθρώπου να αρνείται αυτό που βαθιά μέσα του γνωρίζει.

Η τραγικότητα του ανθρώπου σε αυτό ακριβώς συνίσταται. Ο άνθρωπος αρνείται τη λογικότητα που οπωσδήποτε βλέπει και μέσα στην οποία υπάρχει και η οποία τον συγκροτεί, αρνούμενος[22] έτσι ακόμη και τον ίδιο του τον εαυτό.

ΝΑΛ