Ο παλιός και ο νέος αυταρχισμός

Όταν κατηγορούμε το ελλαδικό πολιτικό σύστημα για αυταρχισμό, πολλοί βρίσκουν την ευκαιρία να πουν, «να πας μείνεις στη Ρωσία και στο Ιράν, να δούμε πώς θα εξέφραζες τις απόψεις σου εκεί».

Είναι οι ίδιοι που, όταν υποστηρίζεις ότι οι μετανάστες είναι κι αυτοί άνθρωποι, σου λένε, ‘’άμα σ’ αρέσουν οι μετανάστες, να πάρεις μερικούς στο σπίτι σου’’.

Οι άνθρωποι αυτοί, είναι οι εκπρόσωποι του αυταρχισμού, χωρίς να το παραδέχονται και ίσως χωρίς να το συνειδητοποιούν.

Τα δύο παραδείγματα περιγράφουν είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό φαινόμενο στον δημόσιο λόγο. Είναι η χρήση επιθετικών αντεπιχειρημάτων που υποκρύπτουν αυταρχική λογική, ακόμη κι όταν ο ίδιος ο ομιλητής δεν το συνειδητοποιεί.

Στην πρώτη περίπτωση (“πήγαινε στη Ρωσία ή στο Ιράν”), το επιχείρημα λέει εμμέσως: «αν δεν σου αρέσει η κατάσταση εδώ, τότε πήγαινε κάπου χειρότερα». Αυτό είναι ένα λογικό σφάλμα (false dilemma) που αποφεύγει να απαντήσει στην κριτική και προσπαθεί να ακυρώσει το δικαίωμα αμφισβήτησης, συγκρίνοντας με καθεστώτα που είναι εμφανώς πιο καταπιεστικά. Δεν εξετάζει το αίτημα για περισσότερη δημοκρατία, αλλά το εξοβελίζει ως “υπερβολικό”.

Στη δεύτερη περίπτωση (“αν σ’ αρέσουν οι μετανάστες, πάρε τους σπίτι σου”), υπάρχει η ίδια διάθεση να ιδιωτικοποιηθεί ένα ζήτημα που είναι συλλογικό. Η φράση ενέχει την ιδέα ότι η συμπόνια ή η αλληλεγγύη είναι απλώς προσωπική επιλογή και άρα όποιος μιλάει γι’ αυτές οφείλει να αναλάβει ο ίδιος όλο το βάρος. Έτσι αποκλείεται η δυνατότητα συζήτησης για θεσμικές λύσεις.

Και στις δύο περιπτώσεις, αυτό που κάνει ο συνομιλητής είναι να κλείνει τη συζήτηση μέσω νουθεσίας ή ειρωνείας. Πρόκειται για έναν κοινωνικό αυταρχισμό που:
• αρνείται τον διάλογο,
• αμφισβητεί την πραγματικότητα (“μην αμφισβητείς γιατί αλλού είναι χειρότερα”),
• απαιτεί από το άτομο να υποστεί το σύστημα αδιαμαρτύρητα.

Είναι σημαντικό να το αναγνωρίζουμε αυτό, γιατί πολλές φορές οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν αυτά τα επιχειρήματα πιστεύουν ότι υπερασπίζονται “λογική” ή “ρεαλισμό”, ενώ στην ουσία προβάλλουν μια εξουσιαστική νοοτροπία.

Ας γυρίσουμε όμως στο θέμα μας όμως.
Τον αυταρχισμό στη Δύση και τον αυταρχισμό στην Ανατολή.

Ο παραδοσιακός αυταρχισμός, της Ρωσίας, του Ιράν ή της Σαουδικής Αραβίας, είναι απλός, άμεσος, ωμός. Συλλήψεις, εκτελέσεις, λογοκρισία.

Πρόκειται για καθεστώτα που δεν πέρασαν από τον Διαφωτισμό (ειρωνεία). Εκεί, το κράτος δεν υποκρίνεται. Ασκεί την εξουσία απροκάλυπτα, με τον μονάρχη στο κέντρο και τον πολίτη στην υποταγή.

Αυτός ο αυταρχισμός, όσο κι αν είναι αποτελεσματικός, παράγει συσπείρωση των καταπιεσμένων και προσελκύει την κατακραυγή της “διεθνούς κοινότητας”. Ενίοτε, δίνει και το άλλοθι στις ισχυρές δυνάμεις να «εκδημοκρατίσουν» το αυταρχικό καθεστώς.

Αυτός ο τύπος εξουσίας ταιριάζει σε ισχυρά κράτη, ικανά να επιβιώσουν είτε απομονωμένα, είτε στο παιχνίδι ισχύος με άλλα μεγάλα κράτη.
Στον αντίποδα, τα αδύναμα κράτη δεν αντέχουν τέτοιες πολυτέλειες. Αυτά υιοθετούν άλλες μεθόδους, ήπιες, πονηρές και διαβρωτικές. Οι ηγέτες τους δεν έχουν το θάρρος να αναλάβουν ανοιχτά το κόστος του αυταρχισμού, διότι οι απροκάλυπτα αυταρχικοί ηγέτες δεν ρισκάρουν μόνο τη θέση τους αλλά και το κεφάλι τους. Για να κυβερνάς φανερά αυταρχικά, χρειάζεσαι τσαγανό και όχι απλώς θρασυδειλία.

Ο σύγχρονος δυτικός αυταρχισμός δεν βασίζεται στον φόβο. Βασίζεται στη σύγχυση.

Ο πολίτης έχει Σύνταγμα, έχει εκλογές, έχει Κοινοβούλιο, έχει “ανεξάρτητη” Δικαιοσύνη.
Αλλά δεν αποφασίζει τίποτα, ούτε δικαιώνεται σε τίποτα.

Οι νόμοι ψηφίζονται από “εκλεγμένους” που προεπιλέγονται από κομματικούς μηχανισμούς. Οι νόμοι αυτοί εφαρμόζονται πιστά από την “ανεξάρτητη” εκτελεστική εξουσία (με επικεφαλής διορισμένο από τον μονάρχη) και ελέγχονται από την “ανεξάρτητη” δικαιοσύνη (επίσης με ηγεσία διορισμένη από τον μονάρχη). Ένα σύνταγμα, συνταγμένο από βουλευτές “εκλεγμένους” (ή μάλλον επιλεγμένους), εγγυάται την προστασία του μονάρχη και της αυλής του.

Όλα “ανεξάρτητα”, όλα “δημοκρατικά”, όλα “θεσμικά” και όλα πλήρως ελεγχόμενα.

Το αποτέλεσμα είναι ένα καθεστώς εκλόγιμης μοναρχίας (Γ. Κοντογιώργης). Μοναρχίας με εναλλασσόμενα προσωπεία και διακοσμητικά κόμματα.

Μοναρχίας λοιπόν και όχι δημοκρατίας, ούτε καν κοινοβουλευτισμού, τουλάχιστον όχι στην αυθεντική του αγγλική μορφή, όπου ο πρωθυπουργός υπόκειται στον έλεγχο ακόμη και των δικών του βουλευτών. Στην Ελλάδα συμβαίνει το αντίθετο. Ο πρωθυπουργός είναι απόλυτος μονάρχης εντός του κόμματος και της Βουλής.

Ο αυταρχισμός, λοιπόν, είναι καλά κρυμμένος πίσω από “δημοκρατικές” φανφάρες, τόσο καλά που γίνεται αόρατος.

Ο πολίτης “είναι ελεύθερος” να ντύνεται όπως θέλει, να αυτοπροσδιορίζεται όπως θέλει, να ζει τον έρωτά του όπως θέλει, αρκεί να μην αμφισβητήσει το πυρήνα της εξουσίας.
Η επίδειξη ανοχής σε ζητήματα σεξουαλικότητας και προσωπικής ταυτότητας, δεν είναι ακριβώς ένδειξη δημοκρατίας. Είναι μηχανισμός εκτόνωσης.
Η ελευθερία που δεν απειλεί την τάξη (το καθεστώς), γίνεται εργαλείο συντήρησης της τάξης.
Όταν ένας άνθρωπος μπορεί να κυκλοφορεί γυμνός στο δρόμο βαμμένος σαν παγώνι, αλλά δεν μπορεί να αποφασίσει για την οικονομία, την εθνική κυριαρχία ή τη δημόσια πολιτική, τότε ζει σε καθεστώς θεαματικής ανελευθερίας και απόλυτης απουσίας συμμετοχής.

Ο ‘’βελούδινος ολοκληρωτισμός’’ (π. Νικ. Λουδοβίκος), δεν χρειάζεται σφαγεία.
Αρκεί να διαλύσει τον νου. Να σπείρει σύγχυση. Να κάνει τον πολίτη να μην ξέρει ποιος φταίει για τη δυστυχία του.
Να τον πείσει πως «όλα είναι ελεύθερα, άρα εσύ φταις που νιώθεις καταπιεσμένος».
Αυτή η εσωτερίκευση της καταπίεσης είναι το αποκορύφωμα του σύγχρονου αυταρχισμού. Ο πολίτης κατηγορεί τον εαυτό του για το δικό του αδιέξοδο. Χάνει το αίσθημα δικαίου, χάνει τον προσανατολισμό του.
Δεν μπορεί να στραφεί πουθενά· δεν υπάρχει αντίπαλος, δεν υπάρχει καν εχθρός Όλα είναι “δημοκρατικά”.
Και στο τέλος, χάνει την ανθρωπινότητά του.

Όλοι όσοι τα γράφουμε όλα αυτά, δεν τα γράφουμε από αυταπάτη ότι κάτι θα αλλάξει.
Δεν τα λέμε επειδή περιμένουμε μεταρρυθμίσεις ή αφύπνιση πολιτών και θεσμών.
Τα λέμε γιατί, αν δεν τα πούμε, θα πάψουμε να υπάρχουμε ως νοήμονα όντα.
Θα αφομοιωθούμε από τη σύγχυση, θα χάσουμε την ψυχική μας υγεία, την ηθική μας πυξίδα.
Θα γίνουμε ανδράποδα με δικαιώματα, αλλά χωρίς αξιοπρέπεια και νόημα.

Και ναι, ο φόβος είναι υπαρκτός. Ο ''αντικαθεστωτικός'', ίσως δεν μας φυλακίζεται, αλλά παρακολουθείται, απολύεται, στιγματίζεται, εξαφανίζεται κοινωνικά.
Όχι επειδή ειπώθηκε κάτι παράνομο, αλλά επειδή ειπωθηκε κάτι αληθινό.

Αυτός είναι ο αυταρχισμός του 21ου αιώνα. Αυτός είναι και ο αυταρχισμός στην Ελλάδα.
Δεν φαίνεται. Δεν φωνάζει. Δεν σκοτώνει. Αλλά σε κάνει να σκοτώνεις τον εαυτό σου από μέσα.

(Παρατήρηση: Όταν αναφέρομαι σε ‘’αυταρχικό καθεστώς’’, αναφέρομαι στο πολιτικό σύστημα και όχι σε ένα κυβερνών κόμμα. Άλλωστε ένα είναι το κόμμα - με διάφορα χρώματα.)

ΝΑΛ