Ένα αιώνιο ερώτημα, με σύγχρονο ενδιαφέρον.
Νομίζω ότι από τότε που μετράμε το χρόνο προσθέτοντας χρόνια μετά από ένα θεμελιώδες γεγονός (ορόσημο), από τότε στη συνείδησή μας δημιουργείται το σφάλμα της γραμμικότητας του χρόνου. Σε αυτή την αντίληψη βοήθησε και η τελεολογία των γραφών και ειδικά της ΠΔ. Αυτό, σε συνδυασμό με την βιομηχανική επανάσταση και τη γραμμική εξέλιξη της τεχνολογίας έκτοτε, καθιέρωσε την γραμμικότητα στον τρόπο σκέψης μας.
Όχι ότι ο χρόνος δεν χαρακτηρίζεται από γραμμικότητα, αλλά θα ο χρόνος δεν είναι κυρίως γραμμικός.
Ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύουμε τον χρόνο δεν είναι ασήμαντος. Διαμορφώνει καθοριστικά την προσωπικότητά μας. Τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Τον τρόπο που ζούμε.
Είναι άλλο πράγμα να θεωρούμε το χρόνο, ευθεία εξέλιξης (με ή χωρίς τελεολογική ταυτότητα), άλλο πράγμα να τον θεωρούμε κύκλο, δηλαδή ανακύκλωση και εξελικτική στασιμότητα και άλλο πράγμα να θεωρούμε το χρόνο ως σπείρα (πάντα με τελεολογική ταυτότητα).
Η 1η περίπτωση, δηλαδή η ευθεία με τελεολογία εθνικού περιεχομένου, μπορεί να χαρακτηρίσει τους εθνικιστές. Η ευθεία με ιδεολογική τελεολογία τους εθνομηδενιστές (και όχι μόνο). Η ευθεία, χωρίς τελεολογία, χαρακτηρίζει τους χαζούς.
Η 2η περίπτωση μπορεί να χαρακτηρίσει τους θρησκόληπτους κάθε θρησκείας.
Η 3η περίπτωση είναι η ορθή αντίληψη.
Βιωματικά γνωρίζουμε την κυκλικότητα (και περιοδικότητα) των ημερών (εναλλαγή μέρας-νύχτας), των εποχών και των ετών. Μέχρι εκεί πάει το πράγμα. Δεν υπάρχει βιωμένη αντίληψη κυκλικότητας - περιοδικότητας άλλης φυσικής πραγματικότητας.
Η περιοδικότητα ανθρωπίνων ενεργειών (ολυμπιακοί αγώνες, οι εκλογές, πχ), ανάγεται στην περιοδικότητα του έτους. Η διάρκεια ζωής των έμβιων όντων ανά είδος, εκτός από μέτρο μέτρησης του χρόνου (πχ. λέμε ''μετά από 3 γενιές'' κλπ), εμπεριέχει και την έννοια της κυκλικότητας. Όχι όμως ως χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου όντος, αλλά του συνόλου του είδους (πχ, της ανθρωπότητας).
Ο χρόνος λοιπόν είναι γραμμικός όσο αφορά στο άτομο, διότι έτσι τον αντιλαμβάνεται στο πετσί του (έναρξη - ανάπτυξη - φθορά - τέλος), αλλά κυκλικός όσον αφορά στην ανθρωπότητα [(έναρξη - ανάπτυξη - φθορά - τέλος) χ (άπειρες φορές)].
Ίσως να μπορούσαμε να τον χαρακτηρίσουμε σπειροειδή και έτσι να καλύψουμε όλες τις απαιτήσεις (αυτή την ερμηνεία θα την εξηγήσουμε παρακάτω χρησιμοποιώντας την έννοια της παράδοσης, ως λογικό βήμα των ελίκων της σπείρας).
Παρά ταύτα, πολλοί στοχαστές όπως και το σύνολο της δυτικής κουλτούρας σήμερα υποστηρίζουν τη γραμμικότητα του χρόνου.
Βοηθά σε αυτό και η επιστήμη με την ιδέα ενός διαρκώς διαστελλόμενου σύμπαντος, το οποίο είχε μια αρχή, αλλά (παρότι προφανές), δεν κινείται προς ένα τέλος. Πρόκειται δηλαδή για μια διαρκή, γραμμική πορεία εμπρός (όπου, εμπρός = κάτι σαν πρόοδο).
Κάποιοι στοχαστές υποστηρίζουν, ότι η ιστορία είναι ευθεία σε σχέση με το χρόνο. Δηλαδή, θεωρούν τον κοσμικό χρόνο κινούμενο ευθύγραμμα προς τα “εμπρός”.
Ενώ η ανατολική παράδοση (λένε αυτοί) αντιλαμβάνεται το χρόνο ως κύκλο. Ως μοιρολατρική και θλιβερή επανάληψη. Ως μούχλα.
Δεν μπορούν να διανοηθούν ότι είναι δυνατόν, μια επανάληψη να είναι δυναμική επανάληψη. Επανάληψη σπειρών ελατηρίου. Τόσο δυναμική ή τόσο στατική, όσο και η δυναμική ενέργεια του ελατηρίου. Όση και η ποιότητα του. Να είναι τελετουργία. Κάθε φορά είναι και ίδια και διαφορετική.
Τίποτα το παθητικό εδώ. Κάθε τι, ξαναενεργείται, το ίδιο δυναμικά, όπως και την πρώτη φορά. Για να το καταλάβουμε ας πάρουμε το παράδειγμα μιας συναυλίας η οποία επαναλαμβάνεται κάνοντας το γύρο του κόσμου. Περίπου η ίδια συμφωνική, περίπου το ίδιο ρεπερτόριο, αλλά ποτέ η ΙΔΙΑ συναυλία.
Η άνοιξη κάθε φορά είναι μια τέτοια δυναμική επανάληψη.
Το νερό της βροχής γίνεται ποτάμι, θάλασσα, σύννεφο, βροχή, αλλά αυτη η κυκλικότητα έχει τόση διαφορετική δυναμική κάθε φορά. Άλλοτε καταστροφική άλλοτε ζωηφόρα.
Ο άνθρωπος ζει την ημέρα του, κοιμάται το βράδυ και κάθε μέρα το πρωί είναι ένας άλλος (σε περίπτωση που δε συμβαίνει αυτό, τότε μιλάμε για κύκλο).
Απ’ την άλλη μεριά τώρα, ως ευθεία προφανώς ορίζεται ο χρόνος που αποφεύγει τις επαναλήψεις, τα ζικ ζακ και τις λοξοδρομήσεις. Μάλλον οδηγεί κάπου. Έχει σκοπό και τρόπο (σχέδιο) για να το κάνει αυτό. Δεν είναι τυχαία μια ευθεία. Έτσι όμως ο χρόνος καθίσταται λογική οντότητα από μόνος του. Καθίσταται νους που σχεδιάζει, ή στη χειρότερη περίπτωση αλγόριθμος, πρωτόκολλο σχεδιασμένο από κάποιον νου, για να ''τρέξει’’ το πρόγραμμα ‘’ανθρωπότητα’’, ή μάλλον καλύτερα το πρόγραμμα ‘’κόσμος’’.
Αλλά εδώ υπάρχει μια αντίφαση. Οι περισσότεροι υποστηρικτές της γραμμικότητας του χρόνου, είναι εντελώς ‘’ορθολογιστές’’. Δεν δέχονται, αλγόριθμους, σχεδιαστές, νόες και αλλά τέτοια υπέρλογα και μεταφυσικά (παρότι είναι ‘’ορθολογιστές’’ και οπαδοί της επιστημονικότητας και φυσικά των μαθηματικών). Αυτό το κάνουν οι υποστηρικτές της κυκλικότητας ή έστω της σπειρότητας του χρόνου, οι οποίοι ως ‘’ανατολίτες’’ έχουν κουλτούρα υπέρλογικότητας, προφανέστατα μη ορθολογικής (τουλάχιστον όπως ορίζεται η ορθολογικότητα σήμερα).
Ανεξάρτητα με το πως ορίζει κάποιος το χρόνο (ως κυκλικότητα, ή ως ευθεία), αν παρατηρήσουμε τα πράγματα λιγότερο βαθυστόχαστα, θα δούμε φυσικά ότι ο Ράμφος δεν επαληθεύεται. Το αποδεικνύουν άλλωστε τόσοι και τόσοι σύγχρονοι στοχαστές ανακαλύπτοντας καθε λίγο και λιγάκι τον τροχό. Τόσοι και τόσοι πολιτικοί.
Γιατί τα λέμε όλα αυτά.
Διότι αυτή είναι η κόντρα της εποχής μας. Ειδικά στην Ελλάδα.
Χρονοκυκλιστές vs ευθειοβλαμμένων.
Συντήρηση vs προόδου.
Εθνικιστές vs δημοκρατών.
Ούτε που αντιλαμβάνονται ότι ο χρόνος μπορεί να είναι και τα δυο. Να είναι σπειροειδής, περατός και να αποτελεί απλά ένα πρόγραμμα πάνω στο οποίο ‘’τρέχει’’ μια εφαρμογή και όχι το λειτουργικό σύστημα του κόσμου.
Έτσι υπάρχει περίπτωση να μπερδέψουμε τον πατριωτισμό με τον εθνικισμό, ανάλογα με τι ερμηνεία δίνουμε στο χρόνο.
Αν δίνουμε την ερμηνεία των Εβραίων, όπως αυτή περιγράφεται στην ΠΔ (ευθεία) τότε γινόμαστε ο περιούσιος λαός του Θεού (για τους άθεους, όπου θεός βάλτε εξωγήινους, παγανισμό κλπ). Γινόμαστε έτσι εθνικιστές, με ιερούς πολέμους, επιβολή και μίσος σε άλλες εθνότητες.
Αν δίνουμε την ερμηνεία της σπειροειδούς κυκλικότητας του χρόνου, τότε μπορούμε να λεγόμαστε πατριώτες. Είναι δυνατό να είναι κάποιος πατριώτης και να αντιλαμβάνεται το χρόνο ως κύκλο (σπείρας). Διότι, ναι μεν η ιστορία είναι κυκλική, όμως κάθε κύκλος επανάληψης δεν είναι αντιγραφή του προηγούμενου.
Και όταν λέμε ιστορική συνέχεια (οι πατριώτες), δεν αναφερόμαστε σε μια γραμμικότητα γεγονότων που συνθέτουν μια προοδευτική πορεία με σκοπό και τέλος και που μας συνδέουν με φυσική και νομική συγγένεια με τους προηγούμενους (έτσι αυτή γίνεται αντιληπτή από το σύγχρονο δυτικό άνθρωπο σήμερα).
Περισσότερο εννοούμε πολιτισμική συνέχεια η οποία δεν αναφέρεται σε κάποιου είδους γραμμικής προόδου ή επίτευξης εθνικού σκοπού. Αλλά σε κάποιου είδους, ίδιου τρόπου κατανόησης του κόσμου.
Εμείς μιλάμε για παράδοση.
Η παράδοση είναι πάντα µια κίνηση προς το µέλλον, αλλά στη βάση του παρελθόντος, το οποίο το υποβαστάζει και το γεµίζει. Το καθετί πρέπει να κατανοηθεί εκ νέου. Αυτό σημαίνει ότι κάθε νέος χρονικός κύκλος, εμβαπτίζεται στην κολυμβήθρα της παράδοσης (σπείρα). Εμβάπτιση σημαίνει, μπαίνω και βγαίνω αμέσως, διότι ειδάλλως αν μείνω μέσα θα μουχλιάσω.
Οπότε, ούτε μουχλιάζω με την κυκλικότητα, αλλά ούτε εκσφενδονίζομαι στο υπερπέραν, διαρρηγνύοντας δεσμούς ασφαλείας (είμαι καινοτόμος και όχι ριζοσπάστης).
Δια ταύτα,
Αυτό που κερδίζει, αυτός που αντιλαμβάνεται το χρόνο κυκλικά, είναι ότι μπορεί να ‘’δει’’ το μέλλον. Μπορεί να δει επερχόμενες γενοκτονίες γι αυτό παλεύει για την αναγνώριση προγενέστερων. Μπορεί να δει διαμελισμούς κρατών γι αυτό παλεύει για το σκοπιανό, το μουσουλμανικό, το βορειοηπειρωτικό, το νησιωτικό, το κυπριακό ζήτημα.
Όσοι αντιλαμβάνονται το χρόνο ως ευθεία, είναι αυτοί που θεωρούν την πρόοδο ως νομοτελειακό γεγονός. Είναι οι τυφλοί της ανθρωπότητας. Όπως οι Ευρωπαίοι του τέλους του 19ου αιώνα που χλεύαζαν την ιδέα ενός πολέμου αφού πια ο κόσμος έχει εκπολιτιστεί. Για να διαψευστούν από τον πιο αιματηρό αιώνα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Απλοί, αφελείς, ζωώδεις, εγκληματικά επικίνδυνοι.
Σημείωση 1: Οι πατριώτες έχουν μια ουσιαστική διαφορά από τους εθνικιστές. Αγαπούν την πατρίδα τους, αλλά αγκαλιάζουν και όλες τις άλλες πατρίδες. Δε την αγαπούν ως ''καλύτερη'', αλλά την αγαπούν ως μάνα τους.
Σημείωση 2: o χρόνος ως μέρος ή διάσταση μιας άχρονης πραγματικότητας, δεν μπορούσε να είναι κάτι άλλο από κυκλικός. Αναφέρεται σε συγκεκριμένο σύστημα και χαρακτηρίζεται από κίνηση, μεταβολή ενέργειας και φθορά. Όπως ο κόσμος ενός ατόμου με τα ηλεκτρόνια και τα πρωτόνια δεν έχει γραμμική πορεία, αλλά είναι ένα συνεχές παρόν που συνθέτει μαζί με άλλα (συνεχή παρόν), με ένα συγκεκριμένο τρόπο (αλγόριθμο-λόγο) τα υπαρκτά, έτσι (κατ’ αναλογία), συμβαίνει με την ιστορία, το χρόνο δηλαδή για την ανθρωπότητα.
Μόνο αν ο χρόνος ήταν ουσιώδης άξονας της πραγματικότητας θα ίσχυε η γραμμικότητα, όπως τη φανταζόμαστε.
Σημείωση 3: Σε καμία περίπτωση να μη συγχέουμε την πρόοδο και συντηρητισμό με κόμματα.
ΝΑΛ
